TM

2 ColorCard GameraTrax.com

3

M

n IA

all

दोंगरचंवला

सौ मीन्स - काकोउकार

went and one or montering

दोंगर चंवल्ला

दोंगर चंवल्ला

सौ . मीना सु . काकोडकार

सोबीत साअित्य

© सौ . मीना सु . शणै काकोडकार

पयली खेपः श्रावण १ ९९ ८ : ऑगस्ट १ ९ ७ ९ दुसरी खेपः ज्येष्ठ १ ९ १० : जून १ ९ ८८

मोल रू १६.००

छापपीः सदानंद व्ही . दळवी , सुपर इम्प्रेशन्स , बी.पी. एस् मार्ग , पाजीफोंड , मडगांव - गोंय ४०३६०१ अजवाडावपीः सुरेश काकोडकार , श्रेयस , विद्यानगर कॉलनी , विद्यानगर , मडगांव - गोंय- ४०३६०१

तीर्थरूप मामा ( म्हजो मांव- कै . तिमाजी शणै काकोडकार )

हांच्या म्होंवाळ उगडासाक

मांडावळ

९

१ ९

२५

३१

४२

७ .

५१

५८

६४

१. दोंगर चंवल्ला २. चीट येवंक ना ३. मास्तर म्हणटा ४. सोर्त ५. तश्योय गाळी ६. गायंडोळ

बापूय न्हय तो आमचो ८. जायूआका आनी कुटुंब - येजवण ९ . वायस १०. तळमळे ११ . आवड १२. अपुरबायेचें १३. तुजेच यादीची गांठ गे १४. गोरवां १५. कू १६. स्वीट ड्रीम्स् १७. मोगरे कळे निळे निळे १८. सुकण्या पिला रे

६८

७४

८०

९ ५

९९

१०५

११०

SEC

१. दोंगर चंवल्ला ....

बँकेची नवी बॅन्च उगडली आनी मॅनेजर म्हणून हांची पिसोळयां बदली जाली तेन्ना म्हाका खप्प जालें . सगलो जल्म शारांत काडलो थंय आता खेडयांत रावप कशे जमत हे येवजितनाच म्हाका खंत जावंक लागली . शारांतलो तो लखलख , तो वेग , तो बोवाळ हांची म्हाका इतली संवय जाल्ली कि हे सगले सोडून पिसोळयासारकेल्या खांचोंटांतल्या गांवांत रावंक वचप हे मनांत येवन म्हनें मन सामकें निरशेताले . ' हे ' मात खोशी आशिल्ले . तांचे ल्हानपण खेड्यांतच गेल्लें , म्हणटकीर तांबडे मातयेची ओड तांच्या आंगांत आशिल्लीच . ती खंय वतली ? ' शारापरस खेडेच बरें ' अशें म्हणून ताणी आपले ल्हानपणाचे दीस दोळयांमुखार हाडले म्हणटकीर म्हाका म्हजे ल्हानपण याद जाताले आनी दिस ताले , शारांतले जिणेतली मजा ल्हान आसतना आपल्याक चुकली अशें हांका केन्ना दिसलेच ना काय ? ना ज़ातले ! कारण पिसोळयां रावंक वचपम्हुण हांकां जाल्ली खोस पळयल्यार थोडी वसा शारांत क़ाडची पडली हाजोच घडये तांकां खेद जातालो जाये अशें म्हज्या मनांत येवन गेले .

सामानाची बांदाबांद करतना म्हाका उमेदच नाशिल्ली . बदली जाली म्हणून आमकां पार्टी आशिल्ली . शेजारा पाजारा जेवणाक आपयिल्लें . तेन्ना तर तांचो सगल्यांचो निरोप घेतना मन आनिकय जड जालें . तशे पळोवंक गेल्यार पिसोळे मडगांवच्यान चड़ पयस नाशिल्लें . जाय तेन्ना थंय वचून येवंक जाताले . पुण तरिकूय शारांतच रावप वेगळे आनी शारांत केन्नाय येवप वचप वेगळे .

पिसोळयां आमी पावली तेन्ना सांज जाल्ली . सगल्या गांवाचेर काळखाची साय मांडूंक लागिल्ली . गोठयांत परतुपी गोरवांच्यो घांटी कानांत किणकिणटाल्यो . शेणाची घाण सप्प करून नाकांत वताली . धुल्लाच्या लोटापेल्यान नदर मारतकीर हांगा थंय निकत्याच पेट्रंक लागिल्ल्या चिमण्यांचो उजवाड दिश्टी पडटालो . लायटी ' दिव्यांची उगडास जावन हांवें दोळे धांपून घेतले . असलें हैं पिसोळे

१० : दोंगर चंवल्ला ....

म्हाका मात लेगीत आवडले ना .

दुसऱ्या दिसा हेवटेन तेवटेन पडिल्ले सामान सारके मांडटना सकाळ कशी गेली समजलीच ना . दनपरां पुस्तकां आलमारीत दवरतना जनेलांतल्यान कोण तरी तकली भितर घालून पळयता म्हणचेलें लक्षांत आयलें . सात आठ वसांचो एक पोर जनेलाभायल्यान उबो आशिल्लो . हवि ताजेकडेन पळयतकीर तो हांसलो आनी ताणे विचाल्ले ,

" काके , हांव भितर येवं ? " " यो " तो भितर आयलो . काळे पुण नितळ आंग . लिकलिकीत दोळे आनी हाँसकुरें तोंड . म्हाका ताजी अपुर्बाय दिसली .

नांव कितें रे तुजे ? " भानुदास . ” कमरेवेल्यान सकल देवतली चेड्डी वयर काडीत ताणे सांगलें . " खंय रावता तं ??

" पैल्यान ती खोप दिसना , थंयसर रावताय आमी . ” जनेलाभायर बोट दाखोवन ताणे सांगले .

तुमगेर जायतें सामान आसा न्हू ? " कुडीतल्या सामानाचेर नदर मारीत ताणे विचाल्लें आनीतों आपलेच खोपीत तें सामान आशिल्लेवरी खोशयेन हांसलो . आलमारीच्या हारशाक नाक लावन ताणे ल्हवूच जीब भायर काडली . म्हाका हांसो आयलो . दोन बिस्कुत्यो ताज्या हातार दवरून हांव परत कामाक लागले .

तेन्नाच्यान भानुदास म्हज्या फाटल्या फुडल्यान रावंक लागलो . आनी ताजो ' काकेऽऽ ' म्हणून उलो कानार आयल्याबगर म्हाकाय सुख लागना जालें . हरशी हे भायर सरून वतकीर सगलो दीस हांव वाजेवन काडटालें . चडच वाज आयल्यार आंगणांत येवन बसताले आनी मुखावेल्या माडांक पळयतालें . वेल्या आडसरांक पळोवन म्हाका मुंबयच्या नारियल पानी ' ची याद जाताली . आनी मागीर एका फाटल्यान एक पयलींच्यो यादी जावन म्हाका पिसोळयाचो चडच वाज येवंक लागतालो . शेजारापाजारा बायलो नाशिल्ल्यो अशें न्ह्यः पुण जण एकली आपल्या संवसारांत . बायलांचे मंडळ , सभा असल्या विशयांत तांकां गोडी नाशिल्ली . भानुदास येवंक लागतकीर म्हजो वेळ मातसो बरो वचूंक लागलो . )

66

दोंगर चंवल्ला .... : ११

काके , भाऊ खंय वैता ? .... १ " काके भाऊ फटफटी बरी चलयता न्हूं ? .... ” " काके , भाऊ व्हड सायब न्हू ? .... " भानुदासाक म्हज्यापरस चड हांची व्हडवीक दिसताली . घरा वतकीर तो फकत आमच्यो गजाली सांगत आसतालो . घरा ताजी आवय , बापूय आनी धाकलीं तिगां भांवडां आशिल्ली . भानुदास व्हडलो . दीसभर भांवडा वांगडा मातयेत लोळत आसतालो . एक दीस हावें ताका विचाल्ले ,

भानुदास , तूं शाळेत वचना ? " मान सकयल घालून तो चोर कसो उबो रावलो .

" बाप्पा त्येका जायतो मारता शाळेत वचना म्हूण ” ताजे धाकले भयणीन सांगले .

भानुदासान दोळे व्हडले करून पळयलें आनी " सोंड फोडलों ” अशें म्हणत तो ताज्या आंगार धांवलो .

ताका आडायत हांवे म्हळे , “ भानुदास तूं शाळेत वचना ? शी ! आरे शाण भुरगे सद्दां शाळेत वतात . शाळेत वतकीर तूं व्हडलो जातलो . "

भाऊ ल्हान आसतना शाळेत वैतालो ? " ल्हवूच ताणे विचाल्ले . भानुदासाचे दोळे लिकलिकले .

फाल्यांच्यान तूं वतलो मरे शाळेत ? " ताणे बेगिबगीन तकली हालयली आनी खरेलोच तो शाळत वचूंक लागलो . शाळा सुट्टकीर दप्तर घेवन तो बद्द आमगेर येतालो . आसरमांडी घालून वासरेवेल्या खांबाक तेकून बसतालो आनी काडयेचो कुरूकुरू आवाज करीत पाढे काडटालो . " बे एके बे ... बे दुणे चार ... बे त्रिंक तीन- "

भानुदास , बे त्रिंक तीन न्हय , स ... " ताजे सगले पाढे त्रिंक म्हणटा थंयच चकताले .

चार त्रिंक तेरा - स त्रिंक पंदरा - आठ त्रिंक अठरा - कितलय सांग , दुसऱ्या दिसा परत तेंच . एक दीस हांवें ताका वणतीवटेन फुडो करून ओणवोलेगीत रावंक लायलो . पुण पोराक लज ना . ओणवो रावन तो म्हाका शेतापेल्या दोंगरार काण्णां पिकूक लागल्यांत म्हुण सुरबुसायेन सांगूक लागलो .

" फाल्या तुका दोणो भरून हाहां गे काके ... " अशे ताणे धोपरी मदल्यान

66

हय तर ! "

66

१२ : दोंगर चंवल्ला ....

तकली घालन म्हाका सांगलं तेन्ना हांव ताचेर तापले .

" काय नाका म्हाका तुजी काण्णां चन्नां . पयलीं पाढे सारके शीक ! " भान दासाचे दोळे भरून आयले . भितलले भितर घुसमटत ताणे मागीर पाढे म्हणूक सुरवात केली .

" बे एके बे , बे दुणे चार ... "

" वे त्रिंक स ” तो चुकत म्हणून हांवेंच वेगिवेगीन म्हळे आनी ताका सक यल वसंक सांगले . पीट करून उडी मारून तो म्हज्या मुखार येवन बसलो . हावा शिवा करून आमी दोगांनीय सगळे पाढे म्हळे . मागीर तो येदोळ अर्दी उरिल्ली काण्णांची गजाल सांगूक लागलो ,

" काके , दोगल्ल्यार मगे जायत्यो जाळयो आसात काण्णांच्यो कांटयांनी भल्लेल्यो आनी तितत हुमल्यांचे जायते घोटेरय आसात . असो .55 हात घालोंक जायो भितूर आनी कुटुच्च करून काण्णां तोडोंक जायी . ” मेजाच्या खराफाटल्यान अळंग हात घालन भानदासान काण्णाचे जाळयंत हात घालन काण्णां तोडिल्ले भशेन केलं .

" आमी या गे ? " कांटे तोपतात , हुमले चाबतात , अशें आसतना जाळयेत हात घालून काण्णां तोडन खातलो कोण ? धा पैशे दिवन काण्णांचो दोणो घेवन अचळय खावपी शारांतली मनशां आमी !

" नाका रे सायबा . म्हाका तुजे हुमले खायत . ”

भानदासाक हांसो फुटलो , चेड्डी दोनय हातांनी घट्ट धरीत तो हांसंक लागलो . पुण

तो सामकोच फाटीक लागतकीर मागीर हांव ताज्या वांगडा वचंक तयार जालं . दुसऱ्या दिसा सकाळीच आमी भायर सल्ली . काकी वांगडा आसा म्हणून भानदास खोशी जाल्लो . शेतांतल्या व्हाळादेगेवेल्यान वतना एकसारको बडबडत आशिल्लो . मदींच खंयच्यान तरी धव्योफुल्ल बळारी पांखां हालयत व्हाळादेगेर देवल्ल्यो .

काके , बळारी चोय ” अशें म्हणत भानुदासान एक फातोर तेवटेन शेवटिलोच . फर्र करून पांखां फुल्ली . लांब पाय सकयल लांबयत बळारी वयर उडल्यो .

दोंगर चंवल्ला .... : १३

सुकिल्ली पानां , बडयो माड्डीत आमी दोगुल्लो चहूक लागली . तरेतरेच्या चंवरांचो परमळ घेवन वारो आंगापांगार नाचूंक लागलो . उडयो मारीत भानुदास फुडें फुडें धांवतालो , हांव मात जीव सांबाळून , कांटे तोपत , झोपांत शिरकून उरत , ह्या भयान अळंग चलतालें . मदींच थांबून भानुदासान पिटकोळेच्या फुलांचो घोंस तोडून म्हज्या मखार धल्लो .

" काके , फुलांच्यो पाकळयो मेज . "

G

चार .

tunate

१

य ?

पांच पांकळयांचे फूल मेळटा तो मौग्यवंत खंय )

” " वयल्या वाड्यावेल्या पेद्र क एक पावट पांच पाकळयां फूल मेळ्ळे मगे काके , आनी रोकडोच त्येज्या पायन त्येका नेवो बुशकोट शिंवलो . बाबणील्या मीराक फल मेळळे तेन्नां तें वावर करता त्या भाटकाराल्या सोयऱ्यांनी वैतना त्येका दोन रुपया दिले खंय . आनी गुणाक फूल मेळळे तेन्नां त्येका आख्खी शिशीपेण्सील मेळळी वाटेर ! ” भानुदास दोळे मोट्टे करून म्हाका सांगतालो . पुण त्या दिसा काय आमकां पांच पकिळयांचे पिटकोळीचे फूल मेळळे ना .

पाचवेचार काण्णा जाळयेत काळशे तामशे काण्णांचे घोंस दिसतकीर भानुदास उडयो मारीत धांवलो , कांटयांत हात घालून ताणे पटपटीत कितलिशींच काण्णां तोडली आनी तो म्हज्या म्हयांत आयलो .

काके , घे ” सगली कापणां म्हज्यामुखार धरून ताणे म्हळे . ताच्या माथ्यावेले हुमले फाफडीत हांवें म्हळे , " तूं खा रे . हांव तोडटां . " " नाका काके , तूं तोडूं नाका . तुका कांटे तोपतले , हुमले खातले . हांव तोडून

66

तुका दितां . "

" हय वय .

म्हजी म्हाकाच लज जाली . " ना रे भानुदास ; म्हाका कांटयां हुमल्यांचो भंय दिसना . पळोवया तुजो दोणो चड भरता काय म्हजो . "

भानुदास फुल्लो आनी काण्णां तोडूंक धांवलो . हांवेय साडयेच्यो मिरयो खोयल्यो आनी हुमल्यांचे घोटेर ना थंय कांटे चुकयत हात घालो आनी अळंग एक काण्ण तोडून तोंडांत घाले . आंबट गोड रुचीन जीब धादोसली ( धा पैशे दिवन विकत्या घेतिल्लया दोण्यांतल्या काण्णांपरस आपल्या हातान तोडून

१४ : दोंगर चंवल्ला ....

खाल्ल्या काण्णांची रूच वेगळीच आशिल्ली

भानदासान कुड्या पानाचो दोणो करून दिल्लो . तो दोन दोणे भरून म्हज्या म्हन्यांत आयलो तेन्ना हांव हुमले फाफडीत उबें आशिल्लें . हातांतलो अर्दो भरिल्लो दोणो हांवें भानदासाफुडें धल्लो तेन्ना तो आपल्याले दोन दोणे म्हजे . मुखार नाचयत हांसंक लागलो . पुण आंगावयले बरगे सांसपीत काण्ण खातना म्हज्या मनांत आयलें - अर्दो दोणोतरी हांव भरूंक शकलें , हेंय खब जालें !

मागीर आमी थंयच्या एका फातरार बसली . दिकान भरिल्ल्या हातान एक काण्ण म्हज्या मुखार धरून भानुदासान विचाल्लं ,

काके , कोंबो काय कोंबी ? हांवे हेवटेन तेवटेन पळयलें खंय रे ? काकेक कांयच कळना अशे नदरेन ताणें म्हाका पळयलें आनी म्हळे , " काण्ण तांबडे आसल्यार कोंबी आनी घवे असल्यार कोंबो म्हणटात . आतां सांग पळोवया . "

हां काण्णाचो कुडको काडून पळयलो आनी म्हळे , “ कोंबी " " आंवंऽऽयं ! पळोवचे पयलीं सांगोंक जायें " मागीर हांवें आनी भानदासान कोंबो कोंवी करीत अर्दी काण्णां सोपयलीं . " सांजे भाऊ येतकीर इचार आंकाके . ” काण्णाचो दोणो धापून घेत भान

52 .

दासान म्हळे .

" कित रे ? " " कोंबो काय कोंबी ते ! ' दिकान चिकचिकीत जाल्ले ओंठ घट्ट दामन हां हांसो चिड्डिलो .

एक दीस भानुदास तोणयो घेवन आमगेर आयलो . " असा गड्या तं खेळोजी ... तोणयांचा डाव मांडोनी ... जयरंग तालगडी .... जयरंग तालगडी ” अशें करीत आंगणांत नाजूक लागलो . " आरे , हे कितें ? " " काके , शिगमो लागी येयलो न्हूं ? " " ह्य मरे ! " म्हाका याद जाली .

दोंगर चंवल्ला .... : १५

“

6

' जीजूचं बावलें - तारीकडे पावलें ! शेबोय !! ' अशें म्हणत रुपडी घालून भुरगी दारांत येवंक लागली म्हणटकीर शिगमो आयलो हे म्हाका कळटालें . शिगमो येतालो आनी वतालो . शिगम्याची तयारी अशी केन्ना आमी केलीच ना . पुण शिगम्याची सुलस लागतकीर संगलें पिसोळे शिगम्याक येवकार . दिवपाच्या कामाक लागले .

भानुदास पंदरा फावटी येवन सांगूक लागलो , “ काके , आंगण सारोक्न घेवोंच्या जाये , माटोव घालोंच्या जायो . मेळ येतले न्हूं ?

हय रे बाबा . माटोव बी सगले घालूया . " कुळंब्यां मेळ कशे नाचतात जाणां ? " कशे ? "

नारंगीच्या मुळा , सुरंगीच्या रोपा बरी बरी फुलां माळून भरिला रे खोपा ....

भानुदास हात हालयत तालार धोलूक लागलो . शिगमो येवपाक तशे पंदरा दीस तरी आशिल्ले . पुण त्या दिसा आमच्या आंगणांत तरी शिगमो फुलूक लागिल्लो .

भानुदासाल्या आंगांतली उमेद म्हज्या आंगांत केन्ना रिगली म्हाका कळळेच ना . आंगण सारोवन घेतना , माटवाच्यो म्हेडी उब्यो करून तांचेर मल्लां घालून घेतना हांवय उमळशिकेन शिगम्याची वाट पळोवंक लागले . शेताकडले खोपीत एकलोच रावपी जाण्टो गोपाळदादलेगीत माथ्याक तुवालो बांदून उमेदीन वावुरतना दिश्टी पडूंक लागलो . एक दीस आखाडयांत उबो रावन ताणे मुद्दाम म्हाका उलो माल्लो आनी म्हळे ,

वयनीबाय , शिगमो येयलो . "

हय गोपाळदाद , ” हांवेंय हांसून म्हळे . आनी माटवाकडेन बोट दाखोवन म्हळे , “ तीच तयारी चल्ल्या न्हय ? "

गोपाळदाद आखाड्यांतल्यान भितर सल्लो , सोप्याकडेन उबो रावलो , माथ्याचो तुवालो सोडोवन ताणे घाम पुसलो आनी रंगार येवन विचाल्लें ,

आमचो शिगमो कसो आसता जाणा क्यनीबाय ? "

66

"

१६ : दोंगर चंवल्ला ....

" कसो आसता गोपाळदाद ? "

... धोलार पटडा बडी आनी

शिगमो दारांत येता रेऽऽ पैल्यान वैतात नडी आनी

उमेद घरांत फुलता रेऽऽ कदत येतात गडे आनी

भगत विडो मागता रे ss गायत येतात चेडे आनी

मेळ दारांत नाचता रेऽऽ ... " गोपाळदाद माथ्याक तुवालो बांदून गेलो तरिकय म्हजी लागिल्ली तंद्री मोडली ना . म्हज्या मनांत धोलाचो आवाज घुमत आशिल्लो . शिगमो येवन गेलो तरिकय कितले तरी दीस म्हज्या ओठार मेळांतली कवनां नाचत आशिल्ली .

... कळकीच्या बनामध्ये

कोमल जलमला थंयसान कोमल गेला

सुताराच्या घरी सुताराच्या मलाने

सुतरंगी केला थंयसान तो गेला

चिताऱ्याच्या घरी चिताऱ्याच्या मुलाने

चितरंगी केला ... त्या वर्सा हांवें खरो शिगमो अणभवलो .

पिसोळयाचो दर्याय कितें वेगळोच आशिल्लो . पांचवो निळो दर्या ! पुनवेराती चान्न्यांत न्हावन देगेर रुपे ओतपी दर्या ! तशो हांवें जायत्यो वेळो पळयल्यात ; पुण गर्दन उपट्ट भरिल्ल्यो . पिसोळयाची वेळ मात शांत , सोबीत , लजेस्त कशी ! त्या मोवशार रेवंत पावल दवरतकीर दिस , हो सगलो दर्या , ही दर्यावेळ तुजीच ,

दोंगर चंवल्ला .... : १७

फकत तुजी !

ल्हानपणांत सगलीच जाणां पायोर रेंव थापून घरां बांदतात . हांवेय बांदल्यांत ; पुण भानदास धरतालो तशो पेटायो कुल्ल्यो मात केन्नाच धरूंक नात . ल्हार फाटी गेले म्हणटकीर भानुदास ओले रेवेतले फोणकूल हेरतालो . धांवत वचून ताचेर पाय दवरतालो . आनी पोंदाची रेंव ओडीत फाटी हाडून वयर देगेर शेवटी तालो . रेवें पोंदची कुल्ली दांगे वयर करून तुरतुरीत धांवत सयकले उदकावटेन येवंक लागतकीर बचकभर सुकी रेंव तिजेर शेवटून तो तिका पांयांनी दामन धर तालो आनी तिचे दोनय दांगे मोडून तिका बोल्सांत भरतालो .

ताण म्हाका पेटारे धरूंक शिकोवपाचो जायतो यत्न केलो ; पुण कुल्ली पायांक घास मारीत हे येवजुनच म्हाका भय दिसतालो . पिसोळयांतच म्हजे ल्हानपण गेल्लें जाल्यार घडये हांवय भानुदासा भशेनच पेटारे धरीन आशिल्लें ! कोण

जाणा ?

माडार चडून सूर काडटना रेंदरांनी सुसर म्हणिल्ली गीतांय हांवें पिसोळयां येवन आयकली . घरांतले नाल्ल सोपतकीर पसयार वचून ते घेवन येवप , इतल्या चेरच म्हजो आनी माडाचो संबंद सोपतालो , नाल हे माडाक .लागतात इतले जाणा जावपा पुरतोच संबंद तो . पुण पिसोळया आयलें आनी हालपी धोलपी माडांतलं कवीत म्हाका दिसले . चुट्टांतल्यान सळसळपी वारो , त्या वाऱ्यातालार धोलपी

चुट्टाक लांबतले घोंटेर , सुरसुरीत माडार चडपी रेंदेर आनी तांची ती कांतरां या सगल्यांचे एक म्होवाळ सोबीत गीत जावन म्हज्या काळजांत वचन बसले . आतां नाल पळोवन याद जाता ते हे कवीत .... वाऱ्यार धोलपी घोंटेर .... आनी चुट्टांचे जाळयेंतल्यान पयस पयस वचपी कांतरांचे सूर ....

.फांत्या पारारी , चेडवा तुजी

वाट देखिली

वाट देखिता , वाट देविता

रातु गो येयली .... हे सूर आयकतच दीस गेले . दोन वसा कशी गेली समजलींच नात . भानुदासालें पिसोळे म्हज्या आंगांत केन्ना भिनलें कळळेच ना . आनी परत एक दीस हांची

१८ : दोंगर चंवल्ला ....

"

पणजे बदली जाली . खरे म्हळ्यार म्हाका खोस जावंचेली ; पुण जाली ना . मन खिन्न जालें .

पिसोळं सोडून वचप ? म्हज्या हातांतले काम अर्दैच उल्लें . शारान लायली ना इतली ओड म्हाका . त्या ल्हानशा खेड्यान लायिल्ली . म्हाका कळनासतना .

जड मनान होवें सामानाची बांदाबाद केली . सामानाचो ट्रक भरतना भानुदास जायतो बोवाळ्ळो . म्हजे भोक्तणी भोंवतणी भोवलो .

काके , अंदू सगलो दोगुल्लो चंवरान भल्ला . तुमी फुडल्या वर्सा गेल्यार जायना ? .... काके , तूं वैतकीर म्हजो अभ्यास कोण घेतलो ? काके , तुका हौवें कालवां काडूंक शिकयले ना . तें शीक आनी मागीर वच .

काके .... काके .... काके .... ! ताका समजायतना म्हाका नाका शेवट जावंक लागलो . हॉव आपलं आयकना ते पळोवन तो हांचेकडेन गेलो . “ भाऊ , दोगल्लो सामको चंवल्ला .... तुमी अंदू रावात .... " ताचो गळो भरून आयलो . हांकाय मनांतल्यान बरेंच वायट दिसतालें . भानुदासाचे फाटीर थापटीत ताणी म्हळे , काण्णां पिकतकीर सांगन धाड आं , हांव येतां तुजे काकेक घेवन हांगा ! भानुदासाच्या दोळयांतली दुकां पोल्यार गळळी ..

आमी पणजे वचूंक भायर सल्ली तेन्ना गोरवांच्या गळ्यांतल्या घांटी तालाचेर पावलां वाजयत सजि पिसोळयाचेर देवंक लागिल्ली . शेणाचो वास घरामखावयल्या सारयिल्ल्या आंगणाचो , आंगणांत तुळशीमुखार पेटोवन दवरिल्ल्या निरांजनाचो उंगडास करून दितालो .

मोटार सुरू जाली . म्हजे दोळे भरून आयले . दुकां पुसून हां । भानुदासाक पळोवपाचो यत्न केलो . रडकुरें तोंड करून तो उबो आशिल्लो . ताच्या फाटल्यान पयस दोगल्लो दिसतालो . पांचवो - निळो ! चंवरान भरिल्लो दोगुल्लो !! भानुदासान हात हालयलो . हविंय हालयलो . मोटार फुडे सल्ली . तांबडो धल्ल वयर सल्लो . धुल्लाफाटलो भानुदास दिसना जालो . तरिकय हांव भरिल्ल्या दोळ्यांनी फाटल्यान

पळयत , हात हालयत रावलें !

12

२. चीट येवंक ना

चिटयांचो वोटयो सायकलीक लावन सखाराम पोस्टमन भायर सल्लो तेन्ना माथ्यार वोत थळपेताले . वोल्सांतलो लेस काडून ताणे तोंड चरचरीत पुसले आनी पेदालां मारीत सायकल धांवडायली .

आयज सकाळफुडेंच चिटयो एकठांय करतना आपल्याक बी चीट असा काय ना हे ताण वेगिबगीन पळोवन घेतिल्ल , पुण ताका चीट नाशिल्ली . फाटले पंदरा दीस तो चिटयक रावतालो . मुंबय तागेली भयण दिल्ली . ती बरी नाशिल्ली . एक लीच भयण . पयस पडिल्ली . सट करून वचून खबर घेवन येतलो म्हळयार मेळटा ? सुटी मळना ती जालीच ; त्याभायर दुडू नाकात ? घरा आवय सामकी क्या सकयल येता . कशेय करून पैशे एकठांय करून तिका मुंवय धाडटलो म्हळयार ती जाण्टी . तिज्यान खंयच वचंक जायना . सखारामान मुंबय तीन चिटयो धाडल्यो . एक तार लेगीत केली ; पुण भयणीची खबर ना . कितं जालां कांयच समजना . चिंतून चिंतून तकली बेजार जाल्या . सखारामान हुस्कार सोडलो . शांती कॉलनी लागी पावत आयिल्ली . ताणे कांपीण वाजयली . आनी सायकलीवेल्यान देवन चिटयांचो पेळो भायर काडलो .

बिल्डींग नंबर एकांत तळमजल्यार शाबूदाद रावता . तीन चल्यांचो बापूय . तीनय चले भायर आसतात . एकलो मुंबय , दुसरो बेंगलोराक , तिसरो दिल्लीक . सदांच सखाराम येवचेल्या वेळार कांपीण किणकिणली म्हणटकीर तो फट्ट करून उठटा आनी वारांदांत येवन बसून रावता . पयसुल्ल्यान सखाराम दिसतकच व्हडल्यान विचारता , “ आसा हय रे ? " ताका चड करून चीट आसताच . पूत नेमान चिटयो बरयतात . ' आसा हय रे ' अशें शाबूदादान विचाल्ले म्हणटकीर सखारामान रोकड्योच चिटयो वयर काडून दाखोवप , शाबूदादान बायलेक उलो मारून ' आगे , भायर यो ; चीट आयल्या ' अशें म्हणप हे सदांचेच जाला . शाबूदादाखातीरच सखाराम शांती कॉलनीकडेन पावतकीर कांपीण वाजयत रावता .

आजय ताका चीट आसली . ताच्या हातांत चीट दिवन सखाराम वयल्या

२० : दोंगर चंवल्ला

माळयार चडलो .

उजवेवटेन नाडकर्णी रावता . हांका म्हयन्यांतल्यान केन्नाय एक फावटी चीट येता . हांगा चिटयांखातीर हुस्केत केन्नाच कोणूच दारांत उबोय रावना . आयली जाल्यार आयली ; नाजाल्यार ना .

आज तांकां चीट आसली . पत्रांखातीर दवरिल्ले खांचींतल्यान ताणें चीट उडयली . दारावयली बेल वाजयली आनी तरतरीत तो फुडे गेलो .

दावे वटेन चोडणेकार रावता . व्हडलो चलो एस् . एस् . सी . क बसला . रिझल्ट आठ दिसांचेर आयला . मुंबयच्या एका इश्टान आठ दिसांपयलीं रिल्झट कळयता म्हणून चोडणेकाराक सांगलां . घरांतली सगळी ताचे चिटयेची वाट पळयत आसात सखाराम येवचेल्या वेळार कोण ना कोण तरी गॅलरीत आसताच . ' अविलो रिझल्ट कळचेलो आसा रे ; म्हणून पत्राक रावतात आमी . ' अशे चोडणेकाराले धाकटे चलयेन सांगिल्लें . त्या दिसाच्यान तांकां चीट आसली जाल्यार ती दिवन सखाराम मातसो वेळ थंयच घटमळटा . रिझल्ट कळळो जाल्यार आपणाक सांगल्याबगर रावची नात हैं तो जाणा . आनी चोडणेकाराले फामिलीवांगडा तोय ते चिटयेची उमळशिकेन वाट पळयता . पुण चिटयेचो पत्तोच ना .

आयजय ना मरे ? ” अशें अविन निरोक्न विचाल्ले तेन्ना सखारामान खेदान मान हालयली . आनी " फाल्यां हाडटांच पळय " अशे म्हणून वयली माळी चहूक लागलो .

वयल्या माळयार पेरेर रावता.एकदम बरोमनीस ! ताका चडशो भायल्यो चिटयो येतात . कवराचेर तरेतरेच्यो तिकेटी आसतात . सखारामालो पूत तिकेटी जमयता . हरशी कोणालेय दार बंद आसल्यार सखाराम पत्र भितर उडोवन बेल वाजयता आनी मुखार सरता . पुण पेरेराच्यो चिटयो मात तो तशो उडयना . बेल वाजोवन दार उगडी म्हणसर तो उबो राक्ता ; पेरेराच्या हातांत चीट दिता आनी म्हणटा ,

सिंयोर , तुका नाकात जाल्यार सेल म्हाका दवर आं .... ' पेरेराक तिकेटींची व्हड वीक ना . ताच्यो चिटी हेवटेन तेवटेन पडटात . सखारामालो पूत तिकेटी एकठांय करता है तो जाणा . सदांच थंयचे थंय एन्व्हलोप पिनून तो तिकेटी सखारामाक दिता आनी ' दी तुज्या पुताक ' अशें म्हणीत पायपाचो धुंवर सोडीत भितर वता . सखाराम ताका चार चार फावटी ओब्रिगाद म्हणूक कसोच विसरना . सियोर

G

चीट येवंक ना : २१

परेर बरी मनोस !

आवजयवी दोन तिकेटी वोल्सांत घालून सखाराम फुडे सल्लो . पेरेरीमुखार गांवकार रावता . ताका दोन चलयो आसात . चार पांच वसांच्यो . सद्दां त्यो भायर खेळत आसतात . सखारामाक पळयतकीर हातांतलो खेळ उडोवन धांवत ताच्या म्हन्यांन येतात . ' पोस्टमनकाका , आमकां पतलां दी'- अशें म्हणत भोवतणी उड्या मारतात . गांवकाराक पत्र आसल्यार सखाराम खोशयन तं तांचेकडेन दिता आनी तांची फुलिल्ली तोंडां पळोवन धादोशी जाता .

आज गांवकाराकय चीट आशिल्ली . ती दिवन जातकीर सगळी सोपणां देवन सखाराम बिल्डींग नंबर एकांतल्यान भावर सल्लो . आता नंबर दोनांत वचप . हे विल्डिंगत दुसऱ्या माळयार पै रावता . ताचे चलयेचं - मंगलाचे लग्न थाल्लो . फाटल्या म्हयन्यांतच पैचे बायलेन दोन दूदपेणे सखारामाच्या हातार दवरून ताका ही नवीदाद सांगिल्ली . न्हवरो मुंबय आसता . मंगल सद्दां ताचे चिटयेची वाट पळयता . कालच सखारामान ताका चीट दिल्या ; अशें आसतना आजय वाट पळोवप ? आजय ताका चीट आसा ही गजाल वेगळी . गलाबी पाकिटांतली , मंद परमळान भरिल्ली दाट दाट ! कि बरोवन धाडटा काय तो इतले ? सखारामाक केन्ना केन्ना अजाप जाता . सद्दां चीट येता , तीय बी इतली दाट ! एका दिसा- . भितर अशें घडटा तरी किने काय इतलें बरोवपासारकें ?

मंगलाची चीट आसली जाल्यार सखाराम ती अळंग सांसपिता , ल्वूच तिचो वास घेता , तळव्यार धरून कितली पेजाद ते पळयता आनी मंगलाच्या हातांत दितना मुमुरकोच हांसता . ' व्हनीवाय , म्हजो वोटवो हाली जड लागता गे म्हाका ' अशें एक दीस ताण मंगलाचे आवयक सांगलें तेन्ना मंगल लजेवन तांबडे जाल्लें . आज सखारामाक येता तें पळोवन मंगल दारांत येवन उबें रावले , " आसा- आसा . आजय आसा . ” ताच्या हातांत चीट दिवन सखाराम

मुखार गेलो .

बिल्डींग नंबर तीनांतलो मारुती भायरच आशिल्लो . सखारामाक पळोवन तो तापलो .

आरे , तूं कितें करता ? चिटयो वांटना न्हिदता बी काय म्हणटां ? " सखारामाक कितें जालें तें कांयच कळळे ना ,

२२ : दोंगर चंवल्ला

6

66

66

"

" कितें जालें बाब ? ” ही पत्रां कोणाली ? ” भितर वचून मारुतीन दोन पत्रां हाडली .

कोणाली ? " " पळय तूंच आनी साग . ” मारुतीन एक पत्र मुखार धल्लें . सखारामान पत्र घेवन वयलो नामो वाचलो . " वाचलें ? " हय . हांव तो ? " न्ही .

म्हणटकीर चिटींचेर मारुती आसतकीर सगळी पत्रां म्हज्याच घरांत उडोवप ? फाल्यां शेनवाराक तेल घालंकय हांगां यो आनी ओत म्हज्या बोडार ! म्हजे नांब मारुती गावणेकार ... समजले ? आतां हे दुसरे पत्र पळय .

दुसरें . पत्र घेवन सखारामान नामो वाचलो . " मालती घाणेकार .... ” मारुती दोळे तांबडे करून पळयतालो . " हांव मालती ? "

चक जाता बाब केन्ना केन्ना ! " " हे फुडे अशें जायत जाल्यार सोमती पिनून भायर उडयतलों हांव . सांगून दवरतां . "

सखारामान मोन्यानी ती दोनय पत्रां बोटव्यांत उडयली . मारुतीक आयिल्ली नवी चीट हातात घेतली , धा फावटीं नांव वाचन पळयलें आनी " हे तुमकांच " अशें म्हणून ती मारुतीच्या हातात दिवन तो भायर सल्लो .

माळयो चडून देंवन ताका सामकें पुरो जाल्ले . आजूनय जायत्यो चिटयो आशिल्ल्यो . गव्हमेंट कॉलनीत थोडे नवे लोक आयल्यात . तांकां सोदून काडून चिटयो दिवचेल्यो आशिल्ल्यो .

वाटेर देसायाले घर आसा . तागेर चीट दिवचेली आसता तेन्ना सखारामाचेर आकांत येता . तागेर येद्दे सोंडयेचो सुणो दांत भायर काडून वारांदाचेर बशिल्लो आसता . बसला जाल्यार बसलो सुशेगाद अशें पुण आसा ? ना . कंपावंडांत भितर

66

चीट येवंक ना : २३

"

सरिल्ल्या जण एकल्याक घांस काडलेवगर तो सोडिना . त्याभायर खाकी करडे घाल्ल्या मनशांची खंय ताका चडच तिडक मारता . सखारामाकय येद्दे सोंडेयच्या सुण्याची तिडक मारता . पुण कितं करतलो ? मोटयाल घर ! मोटयांलो मुणी ! गेटीभायर उबो रावन ताका आड्डूचें पडटा- ' पोस्टमऽन ...

आज तांकां पत्र ना . सखाराम बाबडो मार्गावेल्यान वतालो . पुण तरिकय ताका पळोवन तो व्हडले सोंडेयचो सुणो दांत किल्लीत भकंक लागलो . सखारामान ताका तिडकोन पळयलें आनी नेटान पेदालां मारीत तो फुडे सल्लो .

जाकीनमाना दारांत उबे रावन ताची वाट पळयता तें ताका पयसुल्ल्यानच दिसलं . पुण आजय ताका मनिऑर्डर येवंक नाशिल्ली . ताचो पूत कलकत्त्याक आसता . हांगा जाकीन आनी धूव दोगांच आसात . पूत म्हयन्या म्हयन्याक पैशे धाडटा . पुण हे खेपे देड म्हयनो जालो तरी पैशे येवंक नात . " आसाय रे ? "

ना जाकीनमाना . " हें तांचे आयज कितले दीस चल्लां .

जाकीनमानाले घर जातकीर मागीर थोडींच घरां उरिल्ली . बेगिबगीन नाणे सगली पत्रां वांटलीं आनी सायकल दामटीत फुडे व्हेली . आतां नी बग वचप . स्सूऽऽ करून हुस्कार सोडून सखारामान बोल्सांतलो लेंस काडलो आनी तोंड , मानवळ चरचरीत पुसून घेतले . मारयानाले गादयेकडल्यान व्हॉल्त घेवन

मुम्बार सल्लो म्हणटकीर ताचं घर दिसता .

व्हॉल्तार पावतकीर ताणे सदांभशेन कांपीण वाजयली . दारांत ताची आवय उबी आशिल्ली . सखारामाक एकदम सट्ट जालें . आवय चिटयेची वाट पळयता , धुवेची कितंय खबर कळ्ळ्या काय म्हणून विचारूंक रावता . धूव बरी ना म्हुण कळिल्लें तेन्नाच्यान ती अशीच वाट पळयत आसता . एक एक दीस वता तशी ती आकूळ पिकळ जाता . पुण सग्वाराम कितें करतलो ? ताणे तार लेगीत केली : पुण जाप ना .

सगळयांच्यो चिटयो वाट्टां वांट्टा , आपल्याक चीट येवंक ना हाचो ताका विसर पडिल्लो . पुण आवयक अशी वाट पळयत दारांत उबी आशिल्ली पळोवन ताका याद जाली .... आजय चीट ना .... आजय चीट ना ....

२४ : दोंगर चंवल्ला

....

सायकल थांबोवन सखाराम सकयल देवता थंय आशिल्लो , इतल्यांत आवयन विचाल्लें ,

" चीट आसा रे ? " " ना ” ताणे मान सकयल घालून जाप दिली .

ना ? .... ना ? .... आयजय ना ? .... ” तिका पिसाविल्लेभशेन जालें . मनावेलो ताण तिज्यान सोसूं नज जालो . कशें करचें , कितें करून धुवेली खबर हाडची हेच तिका कळना जालें . दोळयांक पदर लावन ती हुडक्या हुडक्यांनी रईक लागली . सखाराम बेगिबेगीन तिच्या म्हन्यांत गेलो , तिका थापटूक लागलो . तेन्ना एकदम तीताचेर केंचवांटली . " इतल्या लोकांक चिटयो वाट्टा . पाडपडिल्ल्या , एक चीट तुका घरा हाडोंक नज जाली ? म्हातारी आक्य हांगा हुसक्यान मरोंक पावल्या तें तुका दिसना ? येदो व्हडलो कुर्रयकार तूं ! एक चीट तुज्यान म्हाका दिवं नज ? .... बोटवो भरोन चिटयो घेवन गांवार हेड्डा . आनी म्हजेसरी येतना हात हालयंत येता ? .... पाडा पडों तुजें ! "

आपुण कितें उलयता तेंच तिका समजनासले . धुवेच्या हुसक्यान ती पिसाविल्ली . दोळयांतल्यान दुकां व्हांवत आशिल्ली . आनी भयणीची चीट येवंक ना हो आपलोच गुन्यांव जाल्लेवरी तोंड करून सखाराम मोन्यानी आवयक थापटीत उबो आशिल्लो !

233

३. मास्तर म्हणटा ....

चड रात जावंक नाशिल्ली ; पुण काळोख मात उपट्ट भरिल्लो . मळभांत एकूय नखेत्र दिसनाशिल्लें . चुकिल्लो माकिल्लो काजुलो लेगीत खंयचं लिकलिक नाशिल्लो . पावसांत ओली जाल्ली झाडां वारो येतकीर आंग शिरशिरायत उदका थेमे फाफुडटाली . सगली रातच भिजिल्ल्या सुकण्यावरी कुडकुडूंक लागिल्ली , अमत्याचे खोपीच्या दारांतल्यान इल्लो इल्लोसो उजवाड भायर सरतालो . रानीर पेजेचो बडकुलो उडोवन अमतें बशिल्लें . शेवग्यान आतांच तांदूळ हाडून दिल्ले . तांदूळ हाडून उडयले आनी तो खुशाली वांगडा भायर सल्लो अशें रातीचें भायर सल्लेबगर पोट भरनाशिल्लें . ) आयचो दीस गेलो , फाल्यांचो कसो वतलो हैं येवजितनाच रात सरताली . तरी पेद्रू भाटकार , शांबा भाटकार हांची भाटां , कुळा . गरां आशिल्ली म्हणून माणसुकी ! शेवगो केनाय रातीचो भायर सल्लो म्हणटकीर धा - वीस तरी नाल्ल हाडटालो . ते विकतकीर चार पांच दीस चिंता उरनाशिल्ली . आज शेवगो गेला खरी ; पुण कालच शांबा भाटकारान नाल्लांचो पाडो केला , म्हणटकीर आज मेळ्ळयार आडसरां मेळत . नाका आशिल्ली कामां ; पुण पोटाकं लागून करची पडटात . अमत्याचे तकलंत तरेतरेचे विचार येत आशिल्ले .

भायले कुडींत ' व्हडलो ' - धा वसांचो पूत अभ्यासाक बशिल्लो . धाकली तिगां जमनीर लोळटाली . ' व्हडल्या ' फाटलो कुश्ट . शाळेत वचप ताका कशेंच मानवना . गोफीण घेवन दीसभर तो हेडत आसता . लोकांली तोरां धोडाय , पेरां तोड अशें करीत दीस सारता . कितलेय माल्ल्यार लेगीत ताका लागना . ताजे फाटले शेवतू आनी बाबलो . बाबलो तीन वसांचो . पांच वसांचे शेवतू दीसभर ताका सांबाळटा . ' व्हडलो ' मातसो वेगळो . त्या तिगांभशेन धुल्ला - मातयेत लोळप ताका मानवना . अभ्यासाक तो पातयेना . मास्तर म्हळयार ताचो देव . दीसभर तो मास्तराच्यो खबरी अमत्याक सांगत आसता . ' मास्तर अशे म्हणटा .... मास्तर तशे म्हणटा .... ' शेवग्याली म्हेळकी लोळकी खोमसा पळोवन तो आव यक सांगत रावता , ' आमचो मास्तर धयींफुल्ल खोमसा घालता . ' एक दीस

दों , चं .... ३

२६ : दोंगर चंवल्ला ....

अमत्यानं विचाल्ले , " मास्तराची खोमसां कशी म्हेळटलीं ? त्येका शेतांत वैचें पडना . ” व्हडल्यान कांयंच जाप दिली ना . पुण मास्तर ' धयींफुल्ल ' खोमसां घालता म्हुण जाताली ती व्हडविकाय उणी जाली ना .

अभ्यास करतना व्हडल्यान मान वयर केली . बाबलो आनी शेक्तू जमनीर लोळटाली . पाऱ्यार एक पिसोळे येवन बशिल्ले , कुश्ट ताका धरचे खातीर ल्हबूच मुखार सरतालो ; पुण ताचो हात लागचे पयलींच पिसोळे थंयचे उडले . व्हडल्याक स्सू जाले . तो परत तकली सकयल घालता म्हणसर बाबलो उठलो . दाव्या कोन शाक गळटाले म्हणून अमृत्यान थंय कोळसुली दवरिल्ली . लुटू लुटू चलत वावलो थंय गेलो . आनी सूऽऽ करून ताणे तातूंत धार सोडली .

व्हडल्यान ' बोवाळ केलो . " बाबल्याक चोय कोळमुलेत

" आवो ss

मुतलो ... "

5

गाळी मारीत अमतें भायर आयलें . बाबल्याचेर चार धपके घालून ताणे ती कोळसुली उखल्ली , भायर व्हरून ओतली आनी फडफडत परत आशिल्ली थंय हाडून दवल्ली . भितर वतना रडटल्या बाबल्याचेर परत दोन थापटां फुलोक तें विसल्लें ना .

व्हडलो ' परत अभ्यास करूंक लागलो . बाबलो रडटालो आनी बाकीची दोगां ताका चाळयताली . त्या बोवाळाक लागून ' व्हडल्या ' ची गणितां चकूक लागली .

" वोगी रावात पयली ... ” तो तिडकंक लागलो . एकलो रडटा , दुसरो चाळ यता , तिसरो तिडकता ! अमत्याची तकली कणकणूक लागली . बुडकुल्यांत दोवलो घुवंडावन ताणे पेजेची कुयां व्यर काडली . एक गोटो दामून पळयलो आनी रानी क्यलो बडकुलो सकयल देवयलो . दोणांतल्यो दोन आंबल्यो आशिल्ल्यो . तांचे चार कुडके करून ताण भरग्यांक उलो माल्लो , चौगांयजाणां धांवत भितर आयली . सगल्यांकच भक लागिल्ली ; पुण भूक लागली म्हूण सांगल्यार आवय मानता , हे धाकलो बाबलो लेगीत जाणा आशिल्लो . देवनच येदोळसावन ती भायर खेळत आशिल्ली . पेजेच्यो पोचल्यो तांच्यामखार दवरून अमत्यान आंवले कुडके पेजेत उड्यले . चौगांयजाणां हुनहुनीत पेज जेवंक लागली .

" आवोड , पेज बरी लागता . " कुश्ट सांगंक लागलो . अमत्याचे हट्ट भरून आयलं . पोरांक कालच्यान उपास पडिल्लो . दनपरां दोन

मास्तर म्हणटा .... : . २७

66

भाको चौगांक वांटन दिवन तें कपलाक हात लावन बशिल्ल . शेवग्यान इतले तरी तांदूळ हाडून दिले म्हुण माणसुकी ! नाजाल्यार भरग्यांक थातारता म्हणसर ताका नाका जीव जावचेलो . रान्नीर पेज शिजता हे उबेर भरगी इतलो वेळ भायर बशिल्ली . फकत पेज आनी आंबले कुडको ! तीच बरी ऽऽ लागता खंय पोराक . अमत्याचे दोळे भल्ले .

बरी लागता मरे ? जेय तर ... ” मोवसाणेन ताणे म्हळे . ' जेय तर पोटभर ' अशें म्हणचे ताच्या ओंठार आयिल्ले . पुण बडकुल्यांत कितें उरिल्ले ? शेवगो रातचो केन्ना घरा येत सांगूक येना . ताच्यापुरतीच कुयां उरिल्ली . अमृत्याक तर फकत निकळ पिवनच रात काडंक जाय आशिल्ली .

" आवो ... " ' व्हडल्यान ' उलो माल्लो . अमत्यान कच्च करून आंग काडले . तो पेज मागत म्हुण तं कांचवेल्लेवरी जाले . पुण व्हडलो समजीक . वाडटा ताजे वयर केन्नाच मागना . भूक गेली ना जाल्यार हळूच मागीलदारांतले बांयचेर वचन उदक पिता . अमृतें सगले पळयता . पुण कितें करतले ? व्हडलो सामको वेगळोच जाला . ताचेकडेन करों वागचे तंच केन्ना केन्ना अमत्याक कळना . बाकीच्या तिगांय परस ताका व्हडल्याची मातशी चड माया दिसता . इल्लोसो शाब्बाचो कुडको आसल्यार तें व्हडल्याचंच खोमीस शावू लावन मास्तराच्या खोमसाभशेन धफुल्ल करचेलो प्रयत्न करता .

" आवो ... " व्हडल्यान परतो उलो माल्लो . “ आयज शाळेंत मजा जाली . "

कुश्ट आनी शेवतू तोंडां उगडी उडोवन ' व्हडलो ' कसली मजा सांगतलो काय म्हुण ताका पळयत रावली . व्हडल्याचे शाळेतली मजा आनी कितें आय कुपाची ? अमत्यान पेजेचो बुडकुलो धांपून दवल्लो आनी म्हळे , " जेय तूं पयलीं . "

आवो , मजा आयक . आयज शाळेत एका चेड्यान कोणाली पेणसील चोल्ली . "

" चोरों ... " अमते आपल्याच कामांत . “ चोरों कितं ? मास्तर म्हणटा , खोटं कधीं बोलू नये . चोरी कधीं करूं नये आयकता मगे आवो ? " " कितें म्हणटा रे तूं ? " अमृतें अबगलें . " आमचो मास्तर म्हणटा , फटी केन्नाच मारच्यो न्हूं . लोकांले केन्नाच

२८ : दोंगर चंवल्ला ...

55

“

चोर हूं , चोरप म्हणटात तें साप वायट ....

" पाड पडले तुज्या मास्तराचें ! त्येका कितें कळटा ? "

" आमच्या मास्तराक सगले कळटा . " व्हडल्यान व्हडविकेन सांगले . " तो केन्नाच फट उलयना ; गणितां एका मिनटांत सोडयता ; पाढे घडघडीत म्हणटा , धयींफुल्ल खोमसा घालता ...

मास्तराचे यादीन ' व्हडल्या ' ले तोंड फुल्लें . शाळेतल्या त्या भुरग्याक चोर , चोर ' म्हणून सगळ्यांनी कसो चाळयलो तें तो आवयक सांगूक लागलो .

बाबलो जेवता थंयच झमेवंक लागिल्लो . शेवतू ताका घेवन भायर गेले . कुश्ट मात ' व्हडलो ' आनीक कसलीय मजा सांगत काय म्हणून थंयच बसून रावलो .

बाप्पा खंय गे आवो ? .... ” निवळ पिवन जातकीर ' व्हडल्या ' न विचाल्ले . ताका जाप दिनासतना अमत्यान पोचल्यो उखल्ल्यो . ' व्हडल्या ' क सगल्यो पंचायती ! तो मास्तर एक मेळळा त्येका . नाका आसलेले घालता त्येच्या बोडांत ....

आवो , बाप्पा खयं ? " व्हडल्यान परथून विचाल्ले . " रायागेर वावराक गेला तो . " अमृत्यान ' व्हडल्या'ची नदर चुकयत म्हळे . " येदे रातीको ? ... "

" बाप्पा येदोळ बेबद्या खुशाली वांगडा वैतालो ; हायें देखला . ” कुश्टान म्हळे .

" बेबद्या खशाली वांगडा ? " ' व्हडल्या ' न विचाल्ले . “ मास्तर म्हणटा , सोरी पियेवप वायट ....

अमत्याक तिडक माल्ली . " तुजो मास्तर कितें बरें म्हणटा रे ? हे वायट , तें वायट ! फाल्यां इचार त्येका , किलें बरें काय म्हणोन ? आमच्यासारक्या गरिबांक सगल वायटच करोचे पडटा . दुडवांकार करीत ते बरे ! "

आवय कितं म्हणटा तेंव्हडल्याक कळंच ना . ' व्हडलो ' आनी कुरट निवळ पिवन भायर वतकीर अमत्यान चिमणी पालयली आनी तं भायले कुडीत आयलें , बाबलो आनी शेवतू जमनीरच न्हिदून पडिल्ली . तांकां ताणे कांबळया फटयार हाडून घाली . बाबलो न्हिदांतच शिंयान कुडकुडूंक लागलो . ताचेर पांगरुण

6

A

मास्तर म्हणटा ... : २ ९ ९

घालतले म्हळयार कोयच नाशिल्लें . ' व्हडलो ' पुस्तकां दप्तरांत भरतालो .

... मास्तर म्हणटा लोकाले चोरोचें न्हूं .... ' अमत्याक ताच्या उतरांचो उगडास आयलो . ताका दिसले , व्हडल्याक सांगचें , तुज्या मास्तराक इचार , दोन दोन दीस उपास काडपी , भूक मारून दीस सारपी , हातरुण पांगरुण नासतना न्हिदपी लोकांनी चोरिनासतना कशे दीस काडचे ? पुण तें ओगी रावले . व्हडल्याले उलोवणे ताका लटीक दिसना . पुण तशे वागूक गेल्यार या संवसारांत दीस काडू येता ?

सगलो दीस वावर करून शेवगो चार पांच रुपया घरा हाडटा . काम मेळळ्यार बरें आसा ; नाजाल्यार उपास ! ' व्हडलो ' भूक चिड्डून रावता ; पुण धाकली तिगां पर ) परथून रांदचे कुडीत येवन बेजार करतात . तांच्या ताळयार कितें घालप ? चड उपास जावंक लागल म्हणटकीर मागीर शेवग्याक रातीचो भायर सरचोच पडटा .. बेबदो खुशाली आनी तो .... ! अमृत्यान जांभय दिली आनी चिमणी पालयली . बाबल्याक वेगेत घेवन ते हातुणार पडले . पुण ताका न्हिदच येना जाली . शेवग्याची वाट पळयत तें येवजंक लागले . ' व्हडल्या ' क शाळेत मेळटा ती देख बरी काय वायट ? आपल्यासारक्या गरिबाच्या घरांत उपकर पडचेली काय कितें ? शेवग्याले म्हेळके खोमीस पळोवन तो मास्तराच्या धव्या फुल्ल खोमसाची गजाल सांगता . ताका सगळे नितळ जाय . पयर सोयरूल्या बापायन सोरो पियेवन सोयरूक आनी घरातल्यांक बरेंच बडयले म्हुण ' व्हडलो ' भियेवन बशिल्लो . आपल्याक वेंग मारून म्हणूक लागलो , ' आवय , सैरुलो बाप्पा बरो न्हूं . तो सोरो पियेता . मास्तर म्हणटा , सोरो पियेवप वायट ! ' तरी बरें , शेवगो सोरो पियेना . अमत्याक मातशे सू जालें . ' व्हडल्याचो ' शाळेत सदचि पयलो नंबर येता म्हुण शेवग्याक केदी व्हडवीक दिसता ! पुण अमृत्याक केना केन्ना व्हडल्याचो भंय दिसता . धफुल्ल खोमीस घालपी त्या मास्तराचे देखीखाल रावल्यार आनीक थोड्याच दिसांनी व्हडलो आपले खोपीत सोबचेलो ना , हे चिंतून ताका दिसता , व्हडल्याक शाळेतलो काडचो . पुण ताणें तरों म्हळयार शेवगो ताचेर फेंगशेता . ' व्हडलो ' आमचें नांव वयर काडटलो , अशें म्हणटना शेवग्याचे दोळे लिकलिकतात . पुण शाळेत वचतसावन ' व्हडलो ' मातसो पयसावला हे अमृल्याक जाणवता . सांगूक मात जमना . येवजिता येवजितां

2

३० : दोंगर चंवल्ला ....

ट

<

केना झेम लागली तीच अमत्याक कळळी ना .

कोंब्या सादार तें जागें जालें . शेवगो आजून येवंक नाशिल्लो . येदो वेळ कित्याक जालो काय त्येका ? अशें चिंतीत अमतें कामाक लागले . ते बांयचे उदक काड टालें , इतले म्हणसर मोगऱ्यालो शिरी धांवत आयलो .

अमत्या , आगो , शेवग्याक पुलिशीत व्हेला ..... " अमत्याच्या हातांतली कोळसुली सुटली .

" पेद्भाटकाराले नाल्ल चोरोंक गेल्लो तेन्ना भाटकारान त्येका आनी खुशालीक जूस्त धल्ले आनी पुलिशीत दिले . ” शिरी खरशेत सांगूक लागलो .

व्हडलो ' शाळेत वचंक दप्तर खांद्याक लायतालो तो थंयच घट जालो . शेवग्याक पुलिशीत व्हेला . आतां कितें जातले ? ताका कादेयंत उडयल्यार भुरग्यांक कशें पोसप ? अमत्याच्या दोळयांमुखार काळोख येवंक लागलो . आनी ताणे काचाबूल जावन हांबेर फोडलो . ते रडटा ते पळोवन कुश्ट , शेवतू आनी बाबलो ताका वेंग मारून रडूंक लागली .

व्हडलो दप्तर हातांत घेवन उबो आशिल्लो . ताचेर नदर पडना फुडें अमत्याची दुकां भितल्ले भितर जिल्ली . ' व्हडल्यान ' आयकलें ? अमृत्याक कच्च जालें . व्हडल्याच्या तोंडाकडेन ताच्यान पळोवं नज जाले . भुरग्यांक कुशीन काडून ते व्हडल्याक ' म्हन्यांत घेवंक फुडें सल्लें . पुण ' व्हडलो ' दप्तर घट्ट धरून फाटी सरूंक लागलो . अमत्यान ओले नदरेन ताका पळयलें . ' व्हडल्या ' चे ओंठ थर थरताले ; तोंडांतल्यान उतरां फुटनासली . पुण ताची नदर मात रडकुरी जावन अमत्याक विचारताली - ' बाप्पान चोल्लें ? मास्तर म्हणटा .... '

अमत्याक मास्तराचो किवांटो आयलो . “ मास्तर तुयें म्हाज्या चेडयाक इबा डलो ! सामको इबाडलो ! " अशें म्हणून ते घसघशीत रडूंक लागले .

.

E

४. सोत

म्हाड्डू चामाराक पन्नास हजारांची सोत लागल्या म्हुण कानार येतकीर सगळो गांव आं ss करून आयकतच उल्लो . पयली बातमी हाडलीरायून . रायू म्हळयार फोंड विडयेकारालो चेडो , म्हाड्डुन सोत पळयली ती ताच्याच गाड्यार येवन . रायून सोतींचो नंबर पळयलो - ५२२२४ आनी ताची तकली घुवंक लागली .

म्हाड्डू , पापया , तुका सोतं लागली मरे पन्नास हजारांची ! " इतली उतरा ताच्या तोंडांतल्यान हावाशिवा करून भायर सल्ल्यांत मात , सोर्त घट्ट हड्डयाकडेन धरून म्हाड्डन घरा धांव माल्ली आनी रायन तिठयार . घेत सगळो गांवभर बोवाळ ! पयलेच फावटी गांवांत येदी व्हडली सोत लागिल्ली आनी तीयबी म्हाड्डूक . कोणाक बरे दिसले , कोणाक वायट .

गणो आल्फियाद फुलू खारविणील्या पोलक्याचो खांको कापतालो ; सोतांची खबर आयकन ताणे खांक्याच्या जाग्यार गळो कापून उडयलो . तुको च्यायकार भजी गाळटालो ; म्हाड्डूली गजाल आयकून तो कितलोसोच वेळ कायलींतलो झारो भज्या पिठांतच फिरयत बसून रावलो . वेबीली आवय गोठयांतलं शेण घेवन घरा येताली ; तेन्ना ती रायूक मेळ्ळी . " म्हाड्डू चामाराक पन्नास हजार रुपया लागले ” इतले रायून तिका सांगलां मात- " रायू , तुकां खोटां बोलूंची वायट संवंय रे ” अशें म्हणून तिणे शेणाच्या हातान रायूचे फाटीर एक धपको पालो आनी ती तुरतुरीत घरा वचूंक लागली . रायू मात जायतो वेळ तिका , म्हाड्डूक आनी म्हाड्डूल्या पन्नास हजारांक गाळी घालीत लागशिल्ले बांयचेर खोमीस धुयत बसलो .

शंकरभट देवाक अभिशेक करतालो तेन्ना म्हाड्डू देवळांत येता तो ताणे पळयलो . अभिशेक जातकीर पुडवें सांबाळीत तो बेगिबेगीन गर्भकुडींतल्यान भायर आयलो . सोतीची खबर ताच्या कानार आयिल्लीच .

" काय म्हाड्डूबा ? " ' म्हाड्डू ' फुडे ' बा ' लावन भटान आपलो आदर उकतो करचेलो जाता तितलो यत्न केलो .

३२ : दोंगर चंवल्ला ....

50

66

कशास आलांत ? " " देआक नमस्कार करूंक येयलेलों . " म्हाड्डून हात जोडले . ताका प्रसाद दीत भटान म्हळे , तुज पन्नास हजारांची सोत लागली म्हणे ! ह्य भटमाम . मग ? देवाव्राह्मणास काय करायचं मनांत आहे की नाही ? " " पयशे घेयले म्हणंटर पयलीं देआच्या नांवान पन्नास रुपये काडून ठेयतलों

कुशीन . "

पन्नास रूपये ? अरे , तुज इतके पन्नास हजार रुपये मिळाले , अन देवास फक्त पन्नासच देणार ? "

" तशे न्हूं भटमाम . सोत काडटना हायें सांगोन घेतलेले , सोर्त लागल्यार देआक पन्नास रुपय दितलो म्हण . देखून आतां पन्नासच दिल्यार पुरो . ” अशें म्हणून म्हाड्डुन परत हात जोडले आनी तो वाटेक लागलो . शंकरभट मात फडफडत थंयच रावलो .

म्हाड्डू रघूशेटीगेर भितर सल्लो तें पळोवन ताणे रघल्याक कारेगाद ओब घालां जातले म्हुण गांव फुतफुर्तृक लागलो . म्हाड्डूच्या हातांत पयशे पडले म्हणटकीर दुसऱ्या दिसाच्यान म्हाड्डूले बायलेक दोट्टी गोंट , कांकणां , भुरग्यांक सरपळयो आनी म्हाड्डक घडयाळीचो पटो आनी खोमसाचे बुतांव करूंक सुरवात करची अशें थाल्लां म्हुण रघशेटीनच मागीर चारचौगांक सांगलें .

शंकरभट , म्हाबळू पसरकार , शाणदाद आनी शाबाशेट तुक्याल्या हॉटेलांत च्या पीत बशिल्ले तेन्नाय बी म्हाड्डूल्योच गजाली चलिल्ल्यो .

" झाले ते बरे झाले नाही . सोतं लागायचीच होती तर गांवांत काय आणखी माणसे नव्हतीं ? या म्हाड्डूसच कशास लागली ती ... ? ” शंकरभटान आपले

अहो , काय सांगावें ? इतके पन्नास हजार रुपये मिळाले तर म्हणे देवास फक्त पन्नास रुपये देणार ! तितके तरी कशास द्यायास हवे ? तितक्या रुपयांची दारु पी म्हणावँ बसत्यांवाचे गादीर बसून ! " " निमाणे तेच जावचेलें आसा . सगलो पयसो सोन्याक वतलो . "

शाणू

मत्त उकते केले .

दादान म्हळे .

सोत : ३३

"

“

" पाड पडलं त्या म्हाड्डुचे ! नाका त्या मनशाक सोर्त लागतकीर कितें बरें जातले ? " म्हाबळन तिडकीन म्हळे आनी ' खरै ' करून गळ्यांत धरकल हाडलं . म्हाबळू आतां थू करतलो म्हणून शंकरभटान मातशी वाट पळयली ; पुण म्हाबळक खरर्र करून थ करिनासतना रावचेली भोव वायट संवय आशिल्ली . शंकरभट उलोवंक तोंड उगडटालो , इतल्यांत शांबाशेट म्हाड्डुल्या ओब्राची गजाल सांगंक लागलो .

" कितं सांगचे शाणूदाद , हया म्हाड्डून रघल्याकडेन वायलेक दोट्टी गोंट करूंक दिल्यात न्हूं ?

" कितें सांगता रे शेटी ? ” शाणूदाद बशिल्लो तो उबो जालो . “ आमच्या घरांतल्यो बायलो सोडून दुट्टी गोंट घालपी बायलो हया गांवांत मेळच्यो नात ; आनी आतां हो म्हाड्डू आपले बायलेक दुट्टी गोंट घालून भोंवडायतलो ? शे शे - शे- अशें जावंक फावना ! "

म्हाकाय बरे दिसले ना तें . " शांबाशेटीन म्हळे . खरे सांगचेलें म्हळयार म्हाड्डून आपल्याक सोडून रघल्याक ओब घालां म्हुण ताका पोटांतल्यान फूग आशिल्ली .

पुण शाणूदाद , म्हाड्डून आपल्याले बायलेक दोट्टीच न्हय तर तिट्टी गोंट लेगीत घालून भोवडायली , तरी आमच्यानी ताका आडावंक येना . पयशेकार जाला न्ही तो आतां ? आमी मात आसात थंयच उल्ले . ” अशे म्हणून म्हाबळून खरै केले . हे फावटी मात शंकरभटाच्यान रावू नज जालें .

म्हाबळू , अरे , खर्रर्र केल्यावर थ करावें रे ! " " कित्याक काय म्हणटां हांव ? म्हज्याच गळयांतलं म्हज्याच तोंडांत येता ; मागीर हांव ते भायर उडोवं नाजाल्यार परत गिळं , तुका कितें जालें ? " " कितं जालें काय ? मज हळशीक वाटते ! "

पुरो रे भटा ! तूं कितलो निवळ ते नकळो काय कितें हांव ? पयर उजव्या हातान सोंऽऽ करून नाक पिळळे आनी तोच हात पुडव्याक पुसलो तो पळोवंक ना काय कितें हांवें ? आनी वयल्यान त्याच हातान निवेद्य बांटन सगल्या लोकांक संकश्टांत लोटले तुवें ! ” म्हाबळ ताणशेलो आनी ताणे परत ' खरै ' केले . शंकरभट ओग्गी पडलो .

'

66

३४ : दोंगर चंवल्ला ....

।

C

तुको इतलो वेळ काउंटरार बसून दांत कोरायत गजाली आयकतालो . ताका एकदम याद जाली आनी ताणे म्हळे ,

म्हाड्ड फियेट गाडी घेता अशें आयकलां हांवें . " शाणूदादाली तकली म्हाड्डून गोंट करूंक दिल्यात हे आयकून धूविली , ती बरी निवळूक नाशिल्ली . गाड़येची खबर आयकून ती चडच धुंवली . ठो करून ताणे हातांतले कोप मेजार आपटिले . कोपांतलो घोटभर च्या फट करून म्हाबळच्या तोंडार उसळळो . म्हाबळू थू थू करीत तोंड पुसूंक लागलो .

तुज थू करावे लागलेच की नाही ? ' अशे नदरेन शंकरभटान म्हाबळूक पळयलें आनी शंकरभटाची नदर वळखून म्हाबळून तिडकीन शाणूदादाक पळयलें .

आपलो उश्टो च्या म्हाबळूचेर उसळळो हे शाणूदादाच्या लक्षांतच आयले ना . तुको मात कोप फुटले काय कितें हे चिंतेन सकयल वयर आयिल्लो .

" फियेट गाडी घेता खंय म्हाड्डू ? आमी हांगांच सुकले ! फाल्यां हो फर्रर्र करून मोटारींतल्यान भोंवतलो आनी आमी दांगो ताणीत चलता थंयच उरतले ! " शाणूदाद कश्टी जालो .

" मोटार घ्यायास म्हाड्ड पंचवीस तीस हजार रुपये खर्च करणार आनी देवाधर्मासाठी फक्त पन्नास रुपये ! ” शंकरभट भोवन भोवन पन्नास रुपयांचेर येतालो . देवाखातीर पन्नास रुपये तरी म्हणिल्ले ; पुण ब्राह्मणाखातीर मात कांयच ना हाची ताका चड तिडक आयिल्ली .

" खरे सांगतों शाणूदाद , अशा लोकांस सोर्त लागणे बरे नव्हे . देवाधर्माचें भरपूर करणाऱ्यास तरी सोत लागायची होती . "

हय . शाणूदादासारक्या मनशाक तरी ती फावताली . " शांबाशेटीन वयल्या वयर म्हळे .

तें आयकन शंकरभटान आंवडो घोंटलो . शाणूदादापरस म्हाड्डू पत्करलो अशे ताच्या मनात येवन गेले . चारचौगांहुजीर देवामुखावयल्या ताटांत रुपयाची नोट उडोवन मागीर सगळेजाण वतकीर " भटमाम , हांवें येदोळ मोड ना म्हुण रुपयाची नोट घाल्ली ताटांत . तातंतले पांच पयशे दवरून उरिल्ले मातशे परत दियात पळोवया ! ” अशें म्हणपी शाणूदाद देवधर्माचेर कितलो खर्च करतलो आशिल्लो हो एक दुबावच आशिल्लो ; पुण शंकरभटान काय म्हळे ना .

"

सोत : ३५

च्याचो निमाणो घोंट सोंपोवन म्हाबळून कोप सकयल दवल्लें . ताचो पसरो लुकसानीत चलतालो . जायत्यो जिनसो सोंपल्यात म्हुण ताका कालच व्हडल्या चल्यान सांगिल्ले ; पुण हाडटलो जाल्यार दुडू नाकात ? म्हाड्डक सोर्त लागली म्हुण कानार येतपसून ताका परतो परतो आपलो पसरो येवजतालो . खंयच्यान पयशे हाडप हे आपुण रातदीस चिंतता आसतना खावन पिवन मजा मारपी म्हाड्डूक मात घस्स करून पन्नास हजार मेळप , हे म्हाबळून मनाक लावन घेतिल्लें . केन्ना न्हय तो पयर मटक्याचेर रुपया लायलो जाल्यार मदलानशी रुपया गेलो , ही खंतय बी तो विसरूंक पावनाशिल्लो .

जाणा शेटी , आमी पयशांची बेठीच चिंता करप . तो मेळपाचो आसल्यार आपशींच मेळटा . " म्हाबळन मनातले उलोवन दाखयले आनी विसरनासतना ' खरर ' केले .

" हे मात्र एकदम खरें हो , ” शंकरभटान खरर कडेन दुर्लक्ष करून म्हळे . " आम्ही उगीच चिंता करायची . " भटाच्या लग्नाक जायती वा जाल्ली ; पुण बायलेल्या आंगार एका मणयाशिवाय आनीक भांगर घालचेली तांक नाशिल्ली . फाल्यां चलयो व्हड जातकीर तांच्या लग्नाखातीर खर्च आसा हे येवजून येवजून भटाचे तकलेचे केस वर्चक आयिल्ले . सोत ना जाल्यार अशेंच कितेंय लागले बगर आपले गांठीक पयशे जाणे शक्य ना , हे तो जाणा आशिल्लो . दर फावटी सोत काडटना आपण श्रीगणेशाक कितले सांगून घेतां ; पुण म्हाड्डूच्या पन्नास रुपयांनी जो धादोस जाता , ताचेर आपल्या सांगण्याचो मात कोयच परिणाम जायना हे मनांत येवन शंकरभटाक जायते कश्ट जाले आनी ताणे एक व्हड

हुस्कार सोडलो .

" आमी देवस्पण करतात तें थंयच उल्लें आनी हो म्हाड्डू केन्नाय वसांतल्यान एक फावट देवाक हात जोडल्यार जोडटा , त्येका मात सोत लागली . " शांबाशट फडफडलो .

" ओगीच देव देव करप आमी ! " शाणदाद तिडकीन उलयलो .

" सामकें खरें . " म्हाबळन म्हळे आनी मागीर जीब चाबली . आजच ताणे देवाचें नांव घेवन एक सोत काडिल्ली . समजा , हे फावटी तरी ती आपल्याक फुटची अशी देवाची इत्सा आसली जाल्यार आपले हे देवाआड उलोवणे आयकून तो गुड्डीलसांव करून सोत दुसऱ्याक फुटयत अशें तकलेत येवन

३६ : दोंगर चंवल्ला ....

म्हाबळून ल्हवूच आपले पोले फोडून घतले आनी ' चक जाली देवा ' अशें मनांतल्या मनांत धा फावटी म्हळे .

शाणूदादाची खंत मात वेगळीच आशिल्ली . ताका फकत एका नंबरान सोत चुकिल्ली . भोवन भोवन ताका तें येवजताले आनी म्हाड्डूची चडच तिडक मारताली . पन्नास हजार म्हळयार थोडे जाले ? आनी ते फकत एका नंबराक लागून हातातले वचप हाजेसारके व्हड दुःख आशिल्ले ? रावू नज जालें तेन्ना ताणे म्हळे ,

" जाणां म्हाबळू , सोत खरी म्हळयार म्हाकाच लागचेली रे ! पुण एका नंबरान चकली . "

तें आयकून शाबाशेटीन म्हळे , “ म्हाकाय बी जाल्यार मातशी चुकली सोत . निमाणे चोवीस आसा थंय जर बेचाळीस आसता आनी सुरवेक पांच आसा थंय स आसता , जाल्यार म्हाकाच लांगचेली सोत . "

मागीर चौग्य जाण म्हाड्डुक सोत कशी फावनाशिल्ली आनी आपल्याक ती मातशी कशी चुकली , हे परतें परतें सांगूक लागले . तांचें उलोवणे रंगार आयिल्लें , इतल्यांत राय ताकतिकेन हॉटेलांत भितर सल्लो .

तुक्या , कितें सांगचे तुका ? म्हाड्डुचें नशीबच पाडा पडिल्लें ! " " म्हणचे ? " दांत कोरायता तें अर्दैच उडोवन तुक्यान विचाल्लें . " कर्मा भोग त्येजो ! सोतींचो नंबर तोच ; पुण शेरी चुकली न्हय रे पोराची ! ” कितें म्हणटा रे तू ? " तुक्यान काउंटरावेल्यान उठत म्हळे .

खरे सांगता ; हायनच सोत फुटली म्हणोन खबर हाडलेली ; म्हणटकीर आता ' सोतं फुटचेली ; पुण मातशी जाल्यार चुकली ; अशे सांगीत म्हाकाच भोवचें पडले ना ? ” अशें म्हणन राय हॉटेलांतल्यान भायर सल्लो .

तुको बेगिबेगीन शाणूदादाल्या मेजाकडेन आयलो आनी ताणे रायूली बातमी ताको सांगली . चौगूय जाण तुक्याक पळयत उल्ले . पयलीं भानार आयलो शाणू दाद , तोंडावेलो हाँसो लिपयत ताणे एक हुस्कार सोडलो आनी आपल्या कोतार चार कोपांच्यांची ऑर्डर सोडली .

मागीर चौगय जाण ' म्हाड्डूक पोराक सोत कशी फावताली ; पुण ताज्या नशिबांत ना ताका कोण कितें करतलो ! ' हाजेर गजाली करीत रूचीन च्या पिवंक लागले .

1233

"

५. तश्योय गाळी !

दीस माथ्यार आयलो , तरी सोयरूक ताचे भान नाशिल्ले . सकाळच्यान तो जो दोंगरार येवन बशिल्लो , तो तसोच आशिल्लो . आज फांतोडेर मोगऱ्याल्या पोटात जावपाक लागिल्लें . ताका ऑश्पितालांत पावोवन सोयरू बद्द दोंगरावटेन शेवटल्लो .

शेवतुल्याची ही चवथी फावट . फाटल्या तीन फावटी चेडवांच जाल्ली . आतां हे फावट कोण जायत काय ? चेहूं जाल्ले फावटी सोयरूलो बापूय बाबगो - गाळींचो शिंवर घालीत घर माथ्यार घेता . कितें उलयता आनी कितें ना ! सोयरू हरशी येदो आनी येदो मानाय ; पुण बापायक परतून जाप सांगपाचो ताका घीर जायना . बाबगो गाळी घालंक लागलो म्हणटकीर तो घामाघूम जाता आनी आवय म्हऱ्यांत वचन बसता .

बाबग्याक गाळी मारूंक हरशी तशे व्हड कारण लागना . रातचो तो सद्दां तांबयो घेवन बांदार वता आनी परततना गाळी भारीतच परतता- ' उजो लावंक जाय हया सगळया दुकरांक . पाड पडलेली बसता खिणाक तेंकतात सामकी येवन ! ' अशें म्हणत तो दुकरां वांगडा तांकां पोसपी मनशांकूय चार नकसूद गाळी मारता . तशे पळोवंक गेल्यार घरांतल्या सगळ्यांक बाबग्याच्या गाळींची संवय जाल्या . पुण मोगयागेर चेडू जातकीर तो जो अवतार करता , तो कोणा च्यानच सोसंक जायना . बाबग्याली बायल बाबडी कलकलन हातुणार पडटा ती कितलो तरी वेळ सारकीच जायना .

सोयरू बाबग्यालो एकलोच पूत . म्हणटकूच बावग्याक तागेर चेडो जाल्लो जाय . त्या भायर चेडवा जातकच ताका तिडक येवंक आनीक एक कारण आशिल्लें . बाबस्याले बायलेक आपल्या भावाले चेडू सून म्हणून घरांत हाडचेली उमेद आशिल्ली . पुण वाबग्यान तिचें कांयच कानामनार घेवंक नाशिल्लें . आनी आतां पळोवंक गेल्यार मेवण्याल्या चेडवागेर एका फाटोफाट चार चेडे जाल्ले आनी मोगऱ्याक मात सगली चेडवांच ! पुण आपल्याकूच लागून मोगरें घरांत येवंक पावले , हे बाबगो तकलेतच घेना आशिल्लो . चेडूं जालें , इतले कानार

३८ : दोंगर चंवल्ला ....

आयलें म्हणटकीर दोळे तांबडे करीत तो सोयरुच्या आंगार वतालो . ' - तरी तुका सांगतालों , हया चेडवा वांगडा लगीन जावं नाका म्हणन ..... हेचे आवयगेर चार चेडवां , मावशेगेर पांच चेडवां , आज्जेगेर स चेडवां ; इतलंच न्हूं तर हेच्या शेजरा एक खारवीण रावता , तिगेर लेगीत सगली चेडवांच ! आतां हेगेर धा पुण चेडवां जालेबगर रावचेली नात ! ' अशें म्हणून तो मोगऱ्याचे आवयक , मावशेक , आज्जेक आनी ते खारविणीक गाळी मारीत रावतालो .

' चेडो काय चेडं ते आपल्या हातांत आसता काय म्हणन बापायक इचार एक फावट ' अशें मोगऱ्यान घोवाक जायत्या फावटी सांगन पळयिल्लं ; पुण बाबग्या मखार सोयरू गर्भगळीत जाता . तोंडांतल्यान एक उतर लेगीत फुटना .

मोगरें गुरवार आसतना दर फावटी सोयरूली न्हीद ना जाता . चेडूंच जायना मं ? हे चिंतेन तो अर्दो जाता . आजय तो मनांतल्यान खपखपला . खरे म्हळयार हेय खेप चेच हे तो जाणा !

पयर तो आनी आवय घाडयागेर वचून आयिल्ली . घाडयान हेय फावटीं चेढुंच म्हणून सांगिल्लें . कुंभारां वाड्यार एकलो कोण आसो काडटा . ताका प्रस्न घाल्लो तेन्ना ताणें लेगीत चेडूंच म्हणून सांगिल्ले . चेडो जालो जाल्यार अशें करतां .... तशें करतां .... म्हणन आवयन आनी मोगऱ्यान आंगोवन घेतिल्लं . दर फावटी ती अशीच आंगोवन घेतात ; पुण मागीर बाबग्याच्या गाळींच्या हुंवारांत घुसमटचेली घुसपट्टातच !

आज मोगऱ्याल्या पोटांत जावंक लागतकीर बाबग्याच्या गाळींचे यादीन सोयरूक खपखपले . आनी देखूनच मोगऱ्याक ऑश्पितालांत पावोवन तो दोंगरार लिपून बशिल्लो . रात जालेबगर तो घरा वचचो नाशिल्लो . गाळींचो भार मातसो उणो जातकीर पेलपाक इल्लो तरी सोपो , अशें ताणें चिंतिल्लें . ' हेका हाय सांगलेलेच ... हेका हांये सांगलेलेच .... ' अशें म्हणून ताका बोटां दाखयत बाबगो आडवो उबो नाचत गाळी मारूंक लागतकीर सोयरुक आपणे व्हडलो गुन्यांव केल्ले वरी जाताले .

बोल्सांत हात घालून सोयरून विडी काडून पेटयली आनी दोळे धांपून थंय कितें चल्ला आसत तें तो येवजंक लागलो ....

फांतोडेर पोटांत जावंक लागिल्ले म्हणटकीर येन्नासर सुटला आसतले . चेई

तश्योय गाळी ! : ३ ९

काय चेडो ? चेडो बी काय ? ताच्या मनांत आशा लिकलिकून गेली . पुण मागीर ताका घाडयाच्या उतरांचो उगडास आयलो . ' चार चेडवां जातकीच मागीर चेडो जायत . '

' चाऽऽर चेडवां !! ' हुस्कार सोडून सोयरू फुडें चितूंक लागलो . कोणेय तरी घरा वचून बाबग्याक रेकाद दिलाच जातलो .. परतून चेडूंच जाले हे कळटकूच बाबग्याच्या रागाक शीम उरची ना . ऑश्पितालांत वचन गाळी मारूंक मेळना म्हणून सांग ; नाजाल्यार थंय वचून दोतोराक आनी नर्सीक लेगीत गाळी मारूंक बाबगो उणो ना !

दीस सकयल वच॑क लागला ; सोयरूक भूक लागल्या ; पुण घरा वचचेलो धीर जायना . रातीच्या काळखांत गाळी खावंक सोप्यो . दिसाच्या उजवाडांत त्यो इल्ल्यो चड झोंबतात . देखूनच तिळसांज जातकीर तो घरचे वाटक लागतलो .

आपल्याक सोदूंक बाबगो कोणाकूय तरी शेतात वा तिठयार बी धाडटलो , हे सोयरू जाणा . आपुण खंयच ना हे पळोवन तो तकली तापोवन घेतलो हेय तो जाणा . मोगरें ऑश्पितालांत आसतना आपण अशें हांगा बसप न्हय , हेंय ताचे तकलेत येवन गेला . पुण इतले सगले आसूनय दोंगर देधन घरा वचूंक ताची पावला फुडे सरनात .

तिळसांज जायत आयली तेन्ना तो जड जाल्ल्या आंगान उठलो आनी ल्हनू ल्हव दोंगर देवंक लागलो . मानशेर पावलो तसो तो परतो थामलो . एक विडी पेटोवन ती सोप म्हणसर थंयच उबो रावलो . तितलोच आनीक मातसो वेळ ! पयलीं ऑश्पितालाकडेन वचून येवचे अशे ताका दिसले . पुण सकाळच्यान पोटांत कांयच नाशिल्ल्यान ताका गिरगिरिल्लेवरी जाताले . फुडल्या दारांतल्यान भितर सरचेलो धीर ताका जालो ना . जाग घेत तो मागीलदाराकडेन पावलो . तेन्नाच बावग्यान घाल्ल्यो चार सणसणीत गाळी ताच्या कानार पडल्यो .

शेत चेडंच जालां ! सोयरूक मातय दुबाव उल्लो ना . भितर सरचे काय ना हे येवजीत तो भायर काळखांतच घुटमळत आशिल्लो , इतल्यांत बाबग्यान दार उगलें . ताच्या हातांतले चिमणेचो उजवाड भायल्या पोरसांत पडलो .

कोण रे थंय तो ? " सोयरून आवंडो घोटलो .

४० : दोंगर चंवल्ला ....

" कोण काय म्हणटां ? - " " हांव तो .... सोयरू .. "

" सोयरू ? कर्मकट्टया , आतां येयला ? फांतोडेच्यान खंय मरोन पडलेलो आतां जितो जावन येयला तो ? " अशी सुरवात करून बाबग्यान आपल्यालो शिंवर घालूक कोमेस केले . येदोळ म्हणसर गाळींचो भार मातसो देवला जातलो , हो सोयरूचो अदमास सामको चुकिल्लो .

बापायचीय म्हणून चूक ना . एका फाटोफाट एक चार चेडवां जातकीर कोणा कूय जाल्यार वीटच येतलो , अशें मनांत हाडून तो सकयल मान घालून रावलो .

पाड पडलेल्या , बायल मेली तुजी ! - " सोयरून कच्च करून आंग काडले . मोगरें मेलें ? ताच्या काळजांत कल्ल जालें . थरथरते नदरेन ताणें बाबग्याक पळयलें .

" -ना . मरोंक ना . मेल्ली जाल्यार लेगीत तुका कळची नासली . फांतोडेच्यान तूंच खंयतरी मरोन पडलेलो न्हूं !

मोगरें जितें आसा . जावं ! तातंकच सोयरूक सूऽऽ जालें . गाळी उण्यो आयकुंच्यो पडच्यो म्हुण आपुण रातीचो आयलों ; पुण कांय एक फायदो जालो ना . चेडो जाल्लो जाल्यार घडये बाबगो गाळी मारचेलो विसरून वचत आशिल्लो काय ? सोयरूच्या मनांत येवन गेले . ताळो खरवडावन , गाळी मारून बाबगो खरशेलो . भकेच्या पोटार गाळी खावन सोयरूय खरशेलो . रांदचे कडींत शेवतुले भाकरी थापताले . ताचो वास नाकांत वचूक लागलो तसो सोयरू ल्हवूच रांदचे कुडीत गेलो आनी आवय म्हन्यांत बसलो .

खंय रे पोरा तूं सकाळ सावन ? सगल्याक सोदोंक धाडलो- " " सोदोंक आनी कित्याक धाडोंक जाय आसलो ? ” सोयरून बेजारून विचाल्लें . ( ' ... गाळीच खावंक मूं ? ' )

सोदोंक कित्याक धाडौंक जाय आसलो काय म्हणटा ? ” रांदचे कुडीच्या दारांत उबो रावन बाबगो ताणशेलो . “ कर्मकट्टोच तूं ! जावंक फाव नासलो ; पुण

चेडो जाला तुका ! आनीक धा तरी चेडवां जावंक जाये आसली . तिठयार सोदोंक धाडलो , मानशेर पळोवन येयलों , शेतार पावठ माल्ली ; पुण खंयच ना . खंय शेण खावोंच्याक गेल्लो ? इतल्यो फोगोटयो लायल्यो ; चेडो जाला म्हणोन

तश्योय गाळी ! : ४१

>

सगल्यांक सांगोन धाडले ; पण तूं मात उंवाळिल्लो घरादाराक ना ! आवट्या ....

.... चेडो जाला ? सोयरूक खरेंच दिसना जालें . ताणे ल्हवूच आवयच्या तोंडा कडेन पळयलें .

" खरेंच गे आवो ? " ताणे ल्हवूच विचाल्ले . आवयन हांसून मान हालयली . " चेडो ? " " हय रे पोरा .... ”

रांदचेकुडीच्या दारांत उबो रावन बाबगो गाळी घालीतच आशिल्लो - सामको किंवांटयान . पुण हरशी बाबग्याच्या गाळींनी खासावीस जावपी सोयरू आतां मात मुमुरकोच हांसत त्यो गाळी खोसयेन आयकूक लागलो ... तान भूक विसरून ... !

128

६. गायंडोळ

पेठूलो जॉन , म्हाल्यालो शिरी , धाक देसायालो बाबुसो आनी शेख हुसेनालो युसूफ - चौगूयजाण आलमपेड्डयार ! चौगांनीय शिकप अर्यारूच सोडलां . दीस भर सांकवार बसून ते विडयो - सिगारां फुसफुसायत आसतात . केन्ना केन्नाय गादयेर वचन कोप मारतात . चेडवांची फकाणां करतात . सगलो गांव तांकां हाताभायर गेल्ले भुरगे म्हणून वळवता .

हाली हालींच नारायण भटालो पंढरीय बी तांच्या वांगडा दिसूक लागिल्लो . जॉनान दिल्ल्या ' सिमल्या'ची रूच निकतोच तो घेवंक शिकिल्लो . ' नाका नाका ' म्हणत युसुफाले पानय बी ताणे चाबडावन पळयल्लें . आनी एक दीस सगल्यांनी ताका फोर्सान इनासाले गादयेर व्हेलो . पंढरी सामको घामेलो .

मज नको हं . आदींच सांगतो . आईस कळळे तर ती जीव सोडेल . " “ पुरो रे पंढरो . कोण सोडी ना जीव . त्या भायर आईक कोण सांगूक वतलो तुजे ? ” बाबुशान विचाल्ले . " सांगायास कशास हवे ? घाण येणार नव्हे तोंडास ? '

तुज्या तोंडाची घाण घेवंक बायल काय ना तुका ! " शिरीन दोळो मारीत म्हळे आनी बाकीचे सगले खें खे करून हांसले . पंढरी लजेन तांबडो जालो .

मज नकोच . गादयेर बशिल्ला बघितला तर अण्णा घरांत ध्यायाचे

"

66

नाहीत . "

गादी कसली ? ” बाबुशान

" पिसो मरे तूं पंढरी ! आरे , येदो व्हडलो शिवाजी महाराज गादयेर बसलो ; ताका कोणे घरांतलो भायर धांवडायलोच ना . " बाबुशान आर्युमेंट केलो .

" काय तरीच काय ? ती गादी कसली आणि ही गादी कसली ? " शिवाजीचो अपमान केलो अशें समजून पंढरीन रागान ताका पळयलें .

पोंडोरी , तूं बेश्टोच भिताय . एक कोप माल्ल्यार कायचि जावपा ना . जॉनान पंढरील्या हाताक धल्लो आनी ताका ओडीत तो चलूक लागलो . फाटल्यान युसूफ ताका धुकलीत रावलो . पांचय जाण इनासाले गादयेर पावले

गायंडोळ : ४३

तेन्ना पंढरी सामको अर्दो जाल्लो . एका कोनशाक आंग चोरून तो बसलो . जॉनान ताचे मुखार धरिल्ल्या ' सिमला ' च्या पाकिटांतले सिगार काडूंक लेगीत ताका शक्त ना जाली . बाबुशाल्या आडसाक रावन तो घाम पुसूक लागलो .

शिरीन पंढरी मुखार कोप धल्लें . पंढरीचो हात फुडे सल्लो ना . ते पळोवन शिरीन बळयांच कोप ताच्या तोंडाक लायले . पुण पंढरी दाडवणां धरिल्ले भशेन बसून रावलो .

" ये साला ऐसाच करेगा . मेळत ते काममें कायक डरता है रे भटा ? " पंढरीकडेन तिरस्कारान पळयत युसूफ पच्च करून जनेला भायर थुकलो .

" कांकणां घाल रे हातांत ! ” बाबुशान घोट मारीत म्हळे . तांच्या सगल्यांच्या तोंडवियली निर्भत्सना पळोवन पंढरीक सामकी लज जाली . आपुणच हांचेमदी असलो भिवकुरो अशें दिसून ताणे घामेल्ल्या हातान कोप उखल्लें आनी घोंट माल्लो . घाणीन ताका धवळिल्ले भशेन जाले . बाकीचे चौग्यजाण ताका पळयत आशिल्ले . गळयाकडेन आयिल्लो घोंट ताणें गिळळो आनी पर्थन कोप उखल्लें . ताचे अर्दै कोप आसतना बाकिच्यांनी आनीक एक कोप घेतले .

“ बेगीन खल्लास कर बे . आनीक एक घेवचें आसा खबर ना तुका ? " यसुफान विचाल्ले . पंढरीचेर आकांत आयलो . एक कोप सोपयता म्हणसर नाका शेवट . दुसरें कशे ओतप काय भितर ? कसली बुद्द आयली आनी हांच्या नादाक लागलों अशे पंढरीक दिसले ; पुण मागीर ताच्याच मनाक खालें .

जॉन गिरेस्तालो चेडो . आत्र्या - पययन तो तांकां हॉटेलात व्हरून खावंक घालतालो . सिगारां फुकट दितालो . फाटल्या पंदरा दिसांत दोन सिनेमा दान्वयले . हे सगले पंढरीक आपणाल्या बोल्सांतले दुडू मोडून करप काय शक्य नाशिल्ले . सिगार तरी ताका खंय आवडटाले ? पुण आतां दिसाक एक तरी सिगार फुसकायले बगर जीव धादोस जायना . हे सगले मनांत येवन पंढरीन हातांतले कोप घट्ट धल्लें आनी नेट्टान रितें केलें . तकली मातशी जड जाल्ले वरी ताका दिसली . जॉन ताचे खातीर दुसरे कोप मागयतालो ; पुण बाबुशान ताका आडायलो . “ आसूं एकेच फावटीन नाका . ”

मागीर ते सगले थंयच्यान भायर सल्ले आनी सांकवार येवन बसले . युसुफान दिल्लें पान पंढरीन तोंडांत घाले .

रे .

४४ : दोंगर चंवल्ला ....

“

G

"

आतां घाण नहीं आयेगी रे . ” युसुफान सांगले , तशे पंढरीक मातशे सू जालें .

जाणा मरे शिरी- ” बाबुशान सिग़ार पेटयत म्हळे , " -काल घरा व्हडले केस्तांव जालें . " केस्ताव म्हणटकीर सगले जाण बाबशाल्या तोंडाक पळोवंक लागले .

घर सोडून जानेक कहा क्या रे बाप्पायन ? ” युसूफ पच्च करून थकलो . बाबुशान मान हालयत ' हय ' म्हळे .

साले बुढ्ढे लोग सबके सब xxx ” गाळी मारीत युसूफ पचापच थकूक लागलो . पंढरी मातसो धवो जालो . “ घर सोडून जायास सांगितले ? मग तूं जाणार कोठे ? "

हांव कोठे जातों ? हांव कितें तुजे भशेन पेज हय रे पंढरी ? हांवे म्हळे , ना वचचो . हांव रावतां तें घर बांदिल्लं म्हज्या पणज्यान . भाटां - बेसां आसातच जाणटेल्यांली ; तांचेर हांव जियेतो . म्हाका वच म्हणपाचो बापायक दिरेतच ना .

" वंडरफूल ! ” जॉनान खोशी जावन बाबुशाले फाटीर धपको घालो " -बोड आहा रे तुका बाबुशा ! ”

" हो पंढरी जाल्यार गायंडोळ कसो जावन बापायच्या पायांर लोळटलो आसलो . ” शिरीन म्हळे . युसुफान कायंच म्हळे ना . तो पंढरी कडेन पळयत बेश्टोच थुकलो . पुण ताची नदर आनी तें थुकप हाका लागून पंढरीक आपुण खरेलोच गायंडोळ जावन सांकवार पडलां कशे दिसले . युसुफाची नदर चुकोवन तो उदकांत पळोवंक लागलो आनी आपल्याक घरांतल्यान धांवडायल्यार आपले कशे जातले हे चिंतूंक लागलो . भटपण करप आपल्याक जमना . चार फावटी एस् . एस् . सी . क बसून लेगीत पास जालों ना . अण्णा हेवटेन तेवटेन उतर घालून आपले नोकरेची खटपट करता . अशा वेळार आपुण हांच्या नादाक लागला हे बरें काय वायट तें पंढरीक समजना जालें . आपुण गादयेर गेल्लों में अण्णाक समजल्यार कांय आपली धडगत ना . ' हो चालता ' म्हणक अण्णा फाटीं - फुडें पळोवपी न्हय . एके वटेन मन अशें भियता , तरिक्य पुण जॉनाची संगत सोडची शी दिसना . पंढरी चिंतीत आशिल्लो .

" सोच सोचके मरेगा साला ! ” युसुफान खस्स करून पंढरीक हालयलो पंढरीन आंग काडले .

गायंडोळ : ४५

6

"

" कितें चिंतताय रे बोटा ? " पंढरी गोंदळळो . उमथे मानेन बसून रावलो . " जॉनान हे लचांड बेठेच घेतला आमच्या अपांत . "

आरे पापया पंढरी , दोन उतरां उलय मरे . दाडवणां बशिल्लेवरी कितें बसला ? " बाबशान विचाल्ले . " मी ऐकतों नव्हे तुमचे बोलणे ? ” पंढरीन आंवंडो घोंटून म्हळे .

ऐकतो खंय तो ! पाडा घाल ! येदोळ सावन पळयतां तेका , उदकांत नदर लावन बसला . काडडळां पळयता हय रे ? " " तशे नव्हे रे . सोन्याची घाण आली तर कसे , हे येवजित होतो . "

आयल्यार आयली . आयज आयली ना जाल्यार फाल्यां येतली . एका दिसान किदें सोंपलां ? "

" कितें म्हुण्टा रे तो ? ” जॉनान हातांतले सिगार सकयल उडोवन बुटापोंदा चिड्डीत विचाल्ले .

" तो भियेला तोंडाक सोन्याची घाण येवन घरा कळत म्हणून .

“ Be a sport TIER ) . This is twentieth century ! 371ai Fun भियवपाचें उल्लांय ? "

हय , तेंय बी खरें . आपुणच एकलो इतलो कित्याक भियेतां ? हो बाबुसो बापायक परत्याक परती जाप दिता . शिरी कोणाची केरच करीना . युसुफाची तर गजालच विचारूं नाका . तो बापायचे गोमटेक लेगीत धरूंक आसा . आनी जॉन पयशेकार बापायचो पूत . ताका विचारपी कोण ना . तें कशेय आसूं ; आपणे इतले भियेवंक उपकरना . सद्दां उठून घरा बसूंक येता वाज . नोकरीय ना . हांच्या वांगडा भोवतना दीस बरे वतात . आनी तो हड्डे फुडें काडून बसलो . जॉना कडल्यान ताणें एक सिगार मागून घेतले आनी फू फू करून झेतान धुंवर सोडूंक लागलो . सगलेजाण अजापान ताका पळयतच रावले .

" लागलो काय कितें रे हेका ? " शिरी बाबुशाल्या कानाक लागलो . " अशे दिसता . थोड्यांक मातसो उसरां चडटा . तांचे उलोवणे पंढरीन आयकलें आनी तो हाँसंक लागलो . मज लागली नाही रे . आनीक एक कोप देखील घेतलें असतें मी . "

59

H

४६ : दोंगर चंवल्ला ....

ताचें तें हांसप पळोवन य रूफ थुकूक विसल्लो . “ साला सच्ची चढी क्या रे

इसक ? "

जॉनान दुवावान पंढरीक पळयले आनी खांदाक घरून ताका उवो केलो . तो लकत उबो रावता काय कित , ह्या दुबावान चौगयजाण ताका पळयत रावले . पंढरीक कांयच कळना जालें . तो सारको उवो रावला तं पळोवन मागीर सगले घरचे वाटेक लागले .

०

ऐकलं गे , ह्या पोराने शेण खावून नाकास काळे लावले ! " नारायणभटान तापून वायलेक सांगल .

वायलेक कच्च जाले . “ काय झालं ? " तिणे काचाबल जावन विचाल्ले . " काय होणार ? तमचे फाजील लाड ते ! "

पण अशे जाले तरी काय ? " " इनासाचे गादयेर दिसला म्हणे पंढरी . " " तिथे कशास ? " ६. देवाची आरत करायास- " नारायणभट केचाटलो . " काय तरीच काय ? " गादयेर कशास जातात ठाउक आहे नव्हे तुज ? मग विचारते आणि

कशास ? "

भटीण आपल्या नशिबाक दोश दिवन रडूंक लागली . पूत गादयेर सोरो पिवंक गेल्लो म्हणून रडलीच ; त्याभायर घोवान खंयच्या काळांत कितें कितें केल्लें , तें तें वयर काडनय रडली . दीस्त तेन्नाच पंढरी घरांत भितर सल्लो . नारायणभटान रोखडोच ताका आडवो उवो उजरावंक सुरवात केली . पंढरीक तोंड लेगीत उगडूंक उसरपत मेळळी ना . आपल्या जाग्यार वावुसो आशिल्लो जाल्यार कितें करतलो आशिल्लो , हे लेगीत ताका धडपणान चिंतूंक जमना जाले . नारायण भट सामको सकयल वयर नाचतालो .

" हे असें करून देवाधर्माच्या घरांत यावयास तुज बरे वाटले नव्हे ? " आंगठो तोंडाक लायत नारायणभटान पंढरीक विचाल्लें .

कोणाकच मियेक्चें न्हय अशे आपणे थारायिल्लें तें पंढरी विसरूनच गेलो .

गायंडोळ : ४७

ताज्या आंगाक शेळो घाम फुटलो . अण्णा आतां घरांतल्यान वच म्हणत काय ह्या भयान निण्णेलो . तेवटेन आवय व्हडल्यान रडून आशिल्ल्या नाशिल्ल्या देवांचे सपूत ताका घालंक लागिल्ली .

परत तूं गादयेर गेलास तर तुज माझ्या गळयाची शपथ ! " आपलो सपूत घालन निमाणे तिणे ती सपूतावळ सोपयली .

" कसली नको ती संगत लागल्यावर मग परिणाम काय व्हायचा ? ” नारायण भट तणतणलो .

तसल्या संगतीत तूं परत दिसलास तर मी जीव देईन " आवयन म्हळे . पंढरी सामको अर्दो जालो .

" माझंच चुकले . उद्यांच्यान नाहीं जात . " अशें ताणें घुसमटत म्हळे आनी तो आपले कुडीत गेलो . चार दीस तो घरांतल्यान भायर सल्लो ना . त्राण गेल्ल्यावरी घरांतच बसून रावलो . कोणाकडेन उलयलो लेगीत ना . जॉन , बाबुसो बी कित करतात आसत काय , हे तो येवजीत बसलो . सगले जाण आपल्यो भगल्यो करतात आसतले . युसूफ पच्च करून थकत आपल्याक गाळी मारीत वसला आसतलो , हे विशीं ताका मातय दुबाव नाशिल्लो .

o

66

सदांभशेन सगले सांकवार एकठांय जाले . आजयबी पंढरी येवंक नाशिल्लो . जॉनान बोल्सांतले सिगार काडून पेटयले आनी कपलाक आंठयो घालून बाबुशाक पळयलें .

आजूय पोंडोरी येयना मिस्ता ? " बाबुशान सकयलो ओंठ फुडें काडून , को ऽण जाणां , अशा अर्थान भुजा हालयली . युसूफ

येदो वेळ पान चघळायत उदकांत फातर शेवटितालो . जॉनाचो प्रस्न आयकून ताणें पच्च करून पीक जमनीर उडयली आनी म्हळे , " साला पंडरी डरपोक है . उसकू अपने ग्रुपमें लेनेकाच नहीं था . क्युं बे शिरी ? "

" हो पाडपोडलेलो युसूफ कितें उलोयताय म्हाका सोजमोचि ना . ” जॉन तापलो .

४८ : दोंगर चंवल्ला ...

१६ हांव उलयल्ले सजमना आनी तो भट उलयलेलो कशे सजमता रे

तुका ? "

95

ताका

" बोट तोंडूचि उकतें कोरी नाहलो . दोन उतरां उलयतालो . तूं थुकताय केदना , उलयता केदना सोजमोचिना . " हाचेर मागीर युसुफाले आनी जॉनाले पेटले . पंढरी थंयच उल्लो .

युसूफ

कितें उलयता तें सारकें समजना जावन जॉन ताका गाळी सवंक लागलो . युसुफाले ' क्यों बे साला ' आनी जॉनाले ‘ दुकोर फुयचों ' हे बगर उलोवणे फुडें सरना जालें . बाबुसो आनी शिरी तांकां थातारता म्हणसर खरशेले . झगडे आनिकूय वाडटले आशिल्लं ; पुण फडल्यान पंढरी येता तो पळोवन सगळे थप्प जाले . तो लागी पावलो तरी कोणेच जाप काडली ना . ताचेकडेन पळोवंक ना शें करून सगले सिगारां ओडीत बसून रावले . पंढरीचो घसमटमार जालो . कितें करचें ताका समजना जाले . मातसो वेळ उबो रावन मागीर ताणे ल्हवूच उलो केलो .

ए जॉन ..... जॉनान दोळे बारीक करून ताचेकडेन पळयलें . विचाल्लं मात कांयच ना . पंढरीन आवंडो घोटलो . बाबुसो दांत कोरायत पंढरी कडेन पळयतालो . पळयत पंढरीन म्हळे ,

मज यावयास मिळालेच नाही . बाबुसो ओग्गी . " गादयेर गेल्ल्याचे घरी कळले , मग .... "

" तो तूं क्यों बे डऱ्या ? कळळे तर कळ्ळे . चूहा कहींका साला ! ” युसूफ तणतणलो आनी फोर्सान थुकलो .

पंढरी घामेलो . इतले दीस घरांत बसून तो वाजेल्लो . जॉनाच्यो गजाली , सिगारां , हॉटेलांतली खाणां हांची ताका दिसांतल्यान धा धा फावटीं तरी याद येताली . घरा बसून तरी कितें ? बापूय येतना वेतना तापता . परती परती गादी वयर काडटा . आवय ' तूं नाकास काळे लावायाचे येवजिलेंस काय ' अशें विचारीत रडत आसता . पंढरी सामको बेजारिल्लो आनी बाजारांत वचून येतां अशे सांगून बद्द सांकवार आयिल्लो . पुण हांगा पळयल्यार हे चौगूयजाण जड जाल्यात . आपुण बेठोच घरा रावलों अर्श ताका दिसले . तो उमथे मानेन थंय उबो रावलो . मागीर जॉनानच विचाल्ले ,

गायंडोळ : ४ ९

6

घारा केस्तांव जालं ? " " हो . " पंढरीन बेगिबगीन सांगले . " कितें जालें ? " " कितें जातले ? बापूय तापतलो , आक्य रडटली ; हय मरे ? ” बू .

शान म्हळे .

" हो . तुमच्या संगतीत परत दिसला तर .... "

तर जीव दितली अशे म्हणन आवयन तुका भेटायलें मरे ? " शिरीन विचाल्लें .

" कोऽण जीव दिनात . आरे , म्हजे आईनय म्हाका तशे सतरा पावठी सांगले . आजन म्हणसर जिती आसा .

" तें आसूं . पुण पंढरी , तुका हांगा येवचेलो धीर जालों बरो ! " बाबुशान म्हळे .

" बाजारांत जातो म्हणून सांगून आलो . ”

" फोंटी मान्न येयलाय ? फाल्यां पोत्तून तुका तापोयतेलेत आनी तूं पोत्तून बोंद जातलों ! आमगे ग्रुपांत तूं सोबनाय

१ जॉन बेजाल्लो . “ येताय जाल्यार सोदांच यो . ना जाल्यार घाराच राव . लिपोन , चोरयां येवची गरज ना . कोणाक भियेवंक आमी कोणाचें कांयं चोरोंक ना .

" तशे नव्हे रे ; पुण अण्णान घरांतल्यान जा म्हटले तर ? "

“ तर कितें ? तुवे वचप ना . अण्णान ' जा ' म्हळयार तूं जात न्हाई ' म्हण .... ” बाबुशान उपदेस केलो . आरे म्हाका पंदरा पावठी व्हॉशीमॉर म्हणून जालें . हांव गेलां ? मातसो दादलो कसो वाग रे पापया .

पंढरीक तें पटले . आपुण दादल्यासारको दादलो . आपण कित्याक इतले भियेवप ? घर सोडून वच म्हळयार वचपच ना . अशें येवजितकीर ताका धीर आयलो . जॉना कडेन ताणें एक सिगार मागले आनी तें ओडीत तो सांकवार बसलो . पंढरी परत आयलो म्हणून जॉनान — celebrate ' करचें थारायले आनी सगलेजाण इनासाले गादयेर वचंक लागले .

" पोवया पोडोरी भिताय जाल्यार " अशें जॉनान म्हणटकीर पंढरी मोन्यानी तांच्या फाटल्यान चलंक लागलो .

66

"

५० : दोंगर चंकल्ला ....

वाटेर शिरी रंगार येवन फुलल्या चेडवाची गजाल तांकां सांगंक लागलो . सगले तल्लीन जावन फुलूले चेडू दोळयांमुखार हाडीत चलूक लागले . इनासाले गादये कडेन ते पाक्त आयिल्ले . गादयेक लागींच म्हाबळूलो पसरो आशिल्लो . नारायण भट थंय हातांत पोती घेवन उबो आशिल्लो . बाबुशान ताका पयलीं पळयलो .

" आरे , तो पळय पंढरीलो बापूय . " म्हाबळूल्या पसऱ्याकडेन बोट दाखयत ताणे म्हळे .

" पोंडोरी , सोर फुडे . दाखोय तूं तेका भियेनाय म्होणोन ... " अशें म्हणून जॉनान फाटल्यान पळयलें . पुण पंढरी थंय नाशिल्लोच . फाटीक वाग लागिल्ले भशेन तो उरफाटेवटेन धांवत सुटिल्लो .

" गायंडोंळ खंयचेकडलो ! ” शिरीन म्हळे आनी युसूफ ताचेकडेन पळयत पच्च करून थुकलो .

123

७. बापूय न्हय तो आमचो ?

खोपीच्या दारांत उवो रावन शिरीन भायर नदर भोवंडायली . पावस निकतोच आसरिल्लो . आंगणांत बरो दाट रेवो जाल्लो . नाकातले शेंबूड फर्रर्र करून भितर ओडन घेत ताणे ल्हवूच खोपीत पळयलें आनी मागीर रेव्यांत पावलां

डोवन तो पचक्क पचक्क करून चलंक लागलो . शोभल्यान पळयल्लें जाल्यार रोखडेच तापतले आशिल्ले . आवयक सांगू काय म्हणटले आशिल्लें . शोभल्याची धवीच्च साडी आसा . ती जमनीर पातळावन ताचे वयल्यान रेड्याची पावलां उदयत चलचंशे ताका दिसले .

वोल्सांत एक चिंचेवोट आशिल्लें . ते चाबडायत तो शेता बांदार आयलो . हरशीं येन्ना तो शाळेत आसता ; पुण फाटले चार दीस जाले , तो शाळेत वचना . आवयन माल्ले , उलयले , जाल्यार लेगीत वचना . सगळे भरगे ताका चाळयतात ' शिरीक बापूय ना . '

ताका बापूय ना , ही कितें नविदाद न्हय . पोरूं पयलेक आसतना खंय कोण कितें म्हळां ? आनी तशे पळोवंक गेल्यार जयंताक आनी रामल्याक तरी खंय बापूय आसा ? पुण अंदू शाळेत बाबणी म्हणून आवटो सो कोण भरगो आयला .

' जयंतालो आनी रामुल्यालो बापूय मेला ; पुण शिरीक मात मुळांतच

तो म्हणटा ,

,

बापूय ना .

आपल्याक बापूय आसा म्हुण शिरी तांचेकडेन जायतो झगडलो . सकयल देवतली चेड्डी घट्ट धरून तांचेर किंवांटलो . पुण जेन्ना बाबणीन ' तशें जाल्यार तूं बापायचे नांव लावचे सोडून मदी आवयचें नांव कित्याक लायता ? ' अशे विचाल्ले , तेन्ना ताका जाप दिवंक आयली ना . रडकुरो जावन तो घरा परतलो .

खोपीच्या दारातच शोभले तांदूळ वेंचीत बशिल्लें . ताका पळयतकीर शिरीक चडच रडूंक येवंक लागले . हातांतले दप्तर थंयच उडोवन तो ताच्या म्हात बसलो .

आय खंय ? "

५२ : दोंगर चंवल्ला ....

" बाजारांत गेल्या . " पदराची गांठ सोडोवन शोभल्यान भाजिल्ले चण काडले आनी शिरी मुखार धल्ले .

म्हाका नाका . " कित्याक रे ? " " शोभल्या , आमकां बापूय ना गो ? " शोभले ओग्गी रावले . "

सांग मगो . " " कित्याक रे तुका ? " " म्हाका भरगीं चाळयतात बापूय नासलेलो " चाळोवं दी . " म्हाका लज जाता . पाडा पडली तुजी लज ! ” "

नासलेलो म्हणून .

32

6

5 .

66

सांग गो . "

" कितें ? ”

बापूय ना ? "

" सगल्यांक बापूय आसतात पिशा . " " आमकांय आसा ? "

"

आसा .

22

" खंयं आसा तर तो ? "

शोभल्यान ओंठ दांता पोंदा दामून धल्लो . ताका हे सोळावें वर्स . ताच्या फाटल्यान आठ वर्सानी शिरी जाला . शिरीक आजून अक्कल येवंक ना . पुण शोभल्याक सगले समजता . कोणाचोच आदार नासतना आवयन इतलो तेंप संवसार कसो चलयलो आनी अजून चलयता हे कळपा इतलें तें जाणटें जाला . पुण

शिरी आजन ल्हान आसा . ताका समजता म्हणसर वेळ आसा . " सांग गो शोभल्या ; खंय आसा तर बापूय ? " " आसतलो खंयसरय ... " खंयसरय कित्याक तर ? हांगा कित्यांक येयना तर तो ?

92

बापूय न्हय तो आमचो ? : ५३

“

6

“

शोभलें वाजेलें . शिरीचेर फेंगशेत उठले आनी खोपीत गेल . ताचे फाटोंफाट शिरी गेलो .

हांव आयेक इचारतलों

पाड पडलेल्या , आय तुका चायतली इचाल्ल्यार . म्हाका इचाल्लां तें पुरो . " " कित्याक चेंचायतली ? " " उजो लागों रे तुज्या तोंडाक . सगले कित्याक जायें तुका ? " " जाये . फाल्यां शाळेत चाळयतले ना जाल्यार परथून . ” " चाळोवं दी . दोन दीस चाळयतले . सद्दी काय न्हू .

सद्दी चाळयतात . " तं मास्तराक सांग . "

मास्तर इचारीत जाल्यार बापूय खंय काय म्हणोन ? " " तो इचारचो ना . ”

इचारतलो . ” शोभले जाप काडी नासतना कामाक लागले . मोगरें बाजारांतल्यान सामान घेवन आयलें तेन्ना शिरी ताचीच वाट पळयतालो ; पुण मोगरें आयलें तें तापनच . कितें जालें कोणाक खबर ; पुण शोभल्याचेर आनी शिरीचेर केंचांटतच ते कामाक लागले .

शिरीक विचारूंक धीर जायना जालो . त्याभायर शोभलें ताका दोळयांनी घपकायत आशिल्ले .

दांगांनी येदं व्हड जाला उंवाळिल्लें . लोकांल्या नदरांत वैता .... ' चेडं बरें दिसता मगो मोगऱ्या तुजे ' अशें धा जाणांनी म्हटले . लगीन जावंक मात कोण मेळचो ना . पाडपडलेले ! "

आय कोणाक गाळी घालता गो शोभल्या ? ” शिरीन ल्हवूच विचाल्लें . पुण शोभलें मान सकयल घालन काम करीत रावले . ' बापायची ' गजाल विचारूंक आपल्याक संद मेळत काय म्हुण शिरी थंय राव राव रावलो ; पुण मोगऱ्याचे तोंड बाजत आशिल्लें . निमाणे वाजेवन तो भायले पडवेर आयलो आनी पाटी घेवन बसलो . मातशा वेळान मोगरें निकळळे . मोन्यानी रांदक लागले . शिरी पाटी घेवन

"

५४ : दोंगर चंवल्ला ....

66

"

60

उठलो . संदचे कुडीच्या दारांत उबो रावन ताणे भितर नदर माल्ली . मोगऱ्याच्या कपला वयल्यो आंठयो ना जाल्ल्यो . पाटी घेवन तो नेटान भितर सल्लो .

आये , पळय . ” ताणे मोगऱ्या मखार पाटी धल्ली . पाटयेर मनशाचे चित्र काडिल्लें . " कोण रे हो ? ” बापूय ... बापूय ? .... शोभलें हातांतले काम अर्देच उडोवन बेगिबगीन शिरी म्हऱ्यांत आयलें . ताच्या हातांतली पाटी ओडून ताणें शिरीचेर एक धपको घालो . " अभ्यास केलो रे तुयें ? नाका आसलेले कितेंय काडीत बसता आनी मागीर अभ्यास करी नासतना शाळेत वैता . ” पदरान ताणे पाटये वयले चित्र पुसलें आनी शिरीक ओडीत भायर व्हरून बसयलो .

" होयें ' बापूय ' काडलेलो तो तुयें पुसलो कित्याक ? ” अशें म्हणत शिरी पडवेर थयथयाट करूंक लागलो . भितल्ल्यान मोगरें तरतर करून भायर

आयलें .

66

बापूय काडलेलो तुयें ? कोणाचो ? " किंवाटयान ताणे विचाल्लें . " शोभल्यान पुसलो . " शिरीन रडत म्हळे . " आये म्हाका बापूय आसा ? ”

" उंवाळिल्ल्या , बापूय नासतना तूं जल्माक येयला ? ” शिरीचेर चार सण सणीत थापटां फुलोवन मोगरें तापूंक लागले .

बापूय आसा काय खंय ? सुण्या आनी माजरा पिलां लेगीत बापूय नासतना जल्माक येयनात ; आनी तूं तर मनीस मरे धुकरा . ” शोभल्यान मदीं पडून ताका मोगऱ्याच्या हातांतल्यान सोडयलो .

आवय उलयताली तें सगले शिरीक समजले ना ; पुण आपल्याक बापूय आसा इतले मात समजले . खोशेत ताका माराचे व्हडलेशे काय दिसले ना .

दुसऱ्या दिसा बाबनीन चाळयतकीर ताणे आपल्याक बापूय आसा म्हुण नेटान सांगले . “ आये म्हणटा , सगल्यांक बापूय आसताच . "

" तशें जाल्यार खंय तर तो ? तुमगेर येयना कित्याक ? " परथून शिरी घुसपलो .

बापूंय न्हय तो आमचो ? : ५५

धरा वतकीर ताणे आवय ना अशें करून शोभल्याक विचाल्ले .

काल मार पडला तो पुरो जालो ना रे ? " शिरीन तोंड येदेश केलें . " बाबणी चाळयता म्हाका . " मास्तराक सांग . " मास्तर मारतलो . "

66

"

ना रे . "

म्हाका भिरांत दिसता . तूं सांग गो , बापूय आमगेर कित्याक येयना ? " " येता तो . " शोभल्यान बेजारून म्हळे . " येता ? हांये कसो पळोवंक ना तर त्येका ? "

तूं न्हिदतकीर येता तो रातीचो . "

6

सद्दी ? "

" केन्नाय . " " तुयें पळयला ? ” शोभले ओंगी रावले . शिरीक कितें सांगतले ? भितल्ले कुडीत तें शिरीक घेवन न्हिदता . भायले कडींत मोगरे न्हिदता . रातीच्या काळखाचो आलाशिरों घेवन कोण ते खोपीत येता आनी वता हे ताणे तरी खंय पळयलां ?

असोंच कोण केन्ना तरी आयिल्लो जातलो .... शोभल्यालो बापूय ! आनीक कोणय एक असोच .... शिरीलो बापूय ! पुण शिरीक हे समजुपा इतले गिन्यान आजून येवंक ना .

सांग गो शोभल्या ; तुयेन पळयला त्यका ? " शोभलें वाजेले . " शिरी , : तुज्या सोंडार उडयतले . दीस रात बापायच्यो खबरी कित्याक ? ”

म्हाका चाळयतात कित्याक तर शाळेत ? " चाळयल्यार चाळयले . कितें जाता ? " म्हाका लज जाता . त्येकांच बापूय आसा अशें कित्याक म्हणटात तर ते ? " तुका सांगले हाये मास्तराक सांग म्हणोन . मास्तर त्येकां तापयतलो . " " मास्तराची म्हाका भिरांत दिसता . "

66

66

५६ : दोंगर चंवल्ला ....

" तशें जाल्यार घे चाळोवन , ” अशे म्हणून शोभलें थंयचे उठून गेले . शिरी रडकुरो जावन चिंतक लागलो .

शोभलें सारकें सांगना - कुसकें खंयचेकडले . पुण बापूय केन्नाय रातीचो येता म्हणून ताणे सांगिल्लें तें शिरीचे तकलेत घट्ट उल्ले . ते राती तो न्हिदूकच तयार नाशिल्लो ; पुण मोगऱ्यान ताचेर फेंगसो घालो आनी शोभल्यान ताका बळयां भितर व्हरून हातणार न्हिदयलो . तरिकय दोळयांतली न्हीद फाटी परतीत शिरी कितलोसोच वेळ जाग घेत आशिल्लो ; पुण बापूय आयलोच ना .

दुसऱ्या दिसा शिरी शाळेत गेलो ना . बापायक पळयले बगर शाळेत वचप ना अशें ताणें थारायिल्लें . मोगऱ्यान माल्लें ; पुण तरिकय शिरी शाळेत गेलो ना . ते रातीय जागो रावन काय फायदो जालो ना . शाळा चुकत आशिल्लो ...

आज पुण येत काय बापूय १ शिरी चिंचेबोट खायत येवजीत आशिल्लो .

ते राती न्हिदेन जड जाल्ले दोळे धांपून घेतां घेतां शिरीन खोपीचें दार वाजिल्लें आयकलें . टक्क करून तो जागो जालो . भायर कोणतरी अळंग खांकतालो .

बापूय ! ” ताणें शोभल्याक हालयलें . " शोभल्या , बापूय येयला . " शोभलें जागेंच आशिल्लें . ताणें बेगिवेगीन शिरीच्या तोंडार हात दवल्लो . " पाडपडलेल्या , ओगी राव . " तें शिरीच्या कानांत फुतफुतले .

आमी भायर या . म्हाका बापायक पळोवंक जाय . ” शिरीन ल्हवूच म्हळे . शोभल्यान ताका घट्ट धरून दवल्लो . “ नाका .

" नाका कित्याक ? हाँव वैता . " " तेका राग येतलो . " " कित्याक ? " " तं भायर वचों नाका . आयेकय राग येतलो . " म्हाका पळोवंक जाय बापायक .

शोभल्यान मातशे चिंतलें आनी म्हळे , " तो परतो वैतना तूं जनेल उकतें करून पळय .

शिरीक खरें म्हळयार मायर वचपाचे आशिल्लें ; बापायक सामको म्हांतल्यान

6

29

बापूय न्हय तो आमचो ? : ५७

हात लावन पळोवपाचो आशिल्लो ; पुण शोभल्यान ताका घट्ट धरिल्लो . दुसरे फावटी बापूय येतलो तेन्ना शोभल्याक जागे करप ना ; नीट्ट भायर धांवप ; अशें थारावन ताणें मान हालयली आनी तो हातुणार बसून रावलो .

भायर चान्ने पडिल्लें . पावसाची कुपां नाच्च जाल्ली . खोपीचे दार उगडपाचो आवाज आयलो तसो शिरी धांवलो . ल्हवूच ताणे जनेल उकतें केलें आनी भायर पळयलें .

मुखावयल्यान तो वतालो ... ' बापूय ! ' शिरी पळयतच उल्लो . पळयतां पळयतां खोशेन हांसलो . जनेल धांपून तो परतो शोभल्या म्हन्यांत आयलो .

" शोभल्या , फाल्यांच्यान हांव शाळेत वैतलों . " " खरें ? आनीक बाबणीन चाळयल्यार ? "

मास्तराक सांगतलों . " " मास्तराची भिरांत दिसता म्हणटालो न्हूं रे तूं ? " " आतां दिसना . " " कशी तर ? " बापूय

तो आमचो ? " खोशेन हांसत शिरी हातुणार पडलो आनी न्हिदलो लेगीत !

66

123

८. जायूआका आनी कुटुंब - येवजण

जायूआका सारकेली एक व्हड समाजसेविका आपल्यागेर रावंक येवचेली आसा हे कळत सावन रघूदादागेर घर निवळ करचेलो बोवाळ चलिल्लो . कोन शाचो कोयर आनी वणटी वयलो घयरांव तर ना जालोच ; त्या भायर रघूदादाली पोन्नी बाज आनी हातमोडकें कदेल लेगीन ताईबायन माळयार शेवटीलें .

रघूदाद जायतो ताणशेलो . फाल्यां आपूण पोन्नो जालों म्हणून आपल्याक्य माळयार उडयात अशें म्हणून माथ्याक तोपी घालून तो बानयानाचेरच घरांतलो भायर सल्लो .

खंयचीय वस्त भायर उडोवप म्हळयार तो फाटी फुडे येतालो . सादी फस्काची काडी लेगीत पेटोवन जातकीर तो भायर उडय नाशिल्लो . दांत कोरांतंक उपकर पडटली म्हणून यादीन उशापोंदा दवरतालो . हातूण फाफुडटना ताईबाय त्यो सगळयो काडयो भायर उडयताली ती गजाल वेगळी . हरशी रघूदाद तिडकुंक लागलो म्हणटकीर ताईबाय भायर उडोवंक काडिल्ले सामान फडफडत परत आशिल्ले थंय हाडून दवरताली ; पुण हे खेपेक तिणे रघूदादाले कांयंच आयक नासतना सगले घर निवळ करचेलें विधायक काम हातात घेतले आनी नाका आशिल्ले सामान पोन्नेकाराक दी , ना जाल्यार माळयार चेप आनी उरिल्लें भायर उडय , अशें करून ती रघुदादालें तापोवणे घेत रावली .

ताई गयच न्हय , तर तिच्यो दोनय सुनो लेगीत न्हेसणाच्यो मिरयो खोवन कामाक लागिल्ल्यो . ताईबाय शाब्बाच्या उदकान सालांतली लादी पुसताली तेन्नाच बानयानाचेर भायर सरिल्लो रघूदाद घरांत भितर सल्लो आनी ताईबायचेर नदर पडटकीर रागान जोत्यासयत भितल्ले कुडीत वतालो तो निसरून तिच्याच म्हन्यांत ढब्ब जाल्लो . ताका चड दुखले ना हे कळटकीर थंयच त्या दोगांचे परतें झगडे सुरू जाले . ' नितळसाणेर लागून म्हजो दोंको मोडून घालतकूच सुटली तूं ! ' रघूदादान तिडकीन म्हळे पुण तें कानामनार घेनासतना ' भिजिल्ले बानयान आनी पुडवें काडून दुसरे कपडे घालात ' अशें ताईबायन सांगलें तेन्ना ' चार दीस

U ज

जायूआका आनी कुटुंब - येवजण : ५ ९

आपूण तें आंगावयले देवोवचो ना ' म्हणून रघूदाद तणतणूक लागलो . ताजेर मागीर ' वर्सान वसा ' तेंच बानयान - पुडवें घालून रावल्यार लेगीत आपल्याक जाता ' अशें म्हणून ताईबायन रघूदादाक आनीक तापयलो .

जायूआका खरे म्हळयार रघुदादाली पयशिल्ली आते - मामेभयण . एकामेकां गेर चडशे येवप - वचप नाशिल्लंच . पुण रघूदादाल्या गावच्या महिला मंडळान जेन्ना ' समाजकार्या ' चेर माहिती दिवंक यो म्हणून आपोवणे धाडले तेन्ना वत लीच जाल्यार रघुगेर रावचे , असो बेत करून जायूआकान आपूण अमक्या दिसा तुगेर पावता

म्हणून रघूदादाक एक चीट बरयली . आनी तेन्नाच्यान ताईबाय एक्कसारकी बोवाळंक लागिल्ली .

ताईबाय इतले कश्ट घेवन नितळसाणेक लागिल्ली हाजें खरें कारण म्हळयार ' घराची टापटीप आनी मांडणी ' हाजो कसलो तरी डिप्लोमा जायूआकान घेतला अशें तिज्या काना वयल्यान गेल्लें . म्हणटकीर जायूआकाले डिप्लोमा अण भवी नदरेक आपले घर कशा कशे दिसचें न्हय आनी महिला मंडळांत करचेल्या भाशणांत तिणे आपल्या घराची तुस्त करची हे खातीर तिजो सगळो यत्न आशिल्लो .

विडये पोतेरां , फस्काकाडी जमनीर पडिल्ली दिसल्यार ताईबाय रघदादाक धर्म पुरो करूंक लागली . नातरांची दप्तरां हेवटेन तेवटेन पडल्यार तांचेर फेंगशे वंक लागली . चंपी पोरसांतले फातर , नळयांकुडके , हाडां बी घेवन घरांत येतकीर ताजेर सदां परस चड बडयो पळूक लागल्यो . आनी जेन्ना

जायूआका रघूदादागेर आयलें तेन्ना घर लखलखीत करून ताईबाय ताजीच वाट पळयताली . सालांत कोनशा कणकणी दवरिल्ल्या फुलझाडांनी ज आकाक येवकार दिलो . जायूआकान कपलाक मियो ( मिरयो ) घाल्यो आनी म्होवाळ हांसत मुखार येतले ताईवायक विचाल्ले ,

" हय गे रघू - बायले , ही झाडां कोणें भल्ल्यांत सालांत ? झाडां रातीची कार्बन डायोक्सायड सोडटात , तो आरोग्याक बरो न्हय म्हणपाचे नकळो काय कित गे तूं ? पयलीं झाडां भायर व्हरूंक लाय ती .

ताईबायंसकट सगल्यांची तोंडां पडली . ताईबायक कार्बन पेपर कितें तें खबर आशिल्लें . उशां पराँजीचेर डिझायन पितारूंक तिगेली धूव ऑफिसांतले कार्बन

६० : दोंगर चंकल्ला ....

पेपर हाडटाली ते तिगे पळयल्ले : पुण झाडां आनीक असले किवें सोडटात म्हण . पाचें ती पयलेच खेप आयकताली . पुण जायआकाक बरे दिसचे म्हणून तिणे वावराडे कडल्यान सगळे व्हाज बेगिवेगीन भायर व्हरून दवल्ले .

तेदोळ म्हणसर जायूआका सोफाचेर बसून हेवटेन तेवटेन नदर भोवंडावंक लागले .

तुमच्या घराची जनेलां आसूक जाय ते वटेन नात . पुर्वेक आसपाचें तें आग्नेयेक आसा आनी पश्चिमेक आसपाचें तें नैऋत्येक आसा ” जायूआकान चूक सोदून काडली . घरांत कोणालंच भगोला , गिन्यान बरे नाशिल्ल्यान कोणाकूच कायं समजले ना . रघुदाद मात घर आपणे बांदक ना , आपल्या आज्यान बांदिल्लं , अशें सांगून सगळी चूक आज्याचेर लकोवन मेकळो जालो . रघदादाली जाप आयकन जायूआकाल्या कपलार आनीक्य मिरयो पडल्यो .

घर आनी मांडणी ' या विदायाक धरून जाली ती इतलीच उलोवणी .. ताईबायल्या सुनानी केल्ली कदेलांची मांडणी आनी ताईवायन वणटीर लायिल्ली पायजेलां तिणे पळयलींच नात . " घरांत नातरां कितली ? ” लेंसान वारो घेत जायआकान विचाल्लें . सात जाणा .... " ताईबायन व्हडविकायेन सांगलं .

सात जाणां ? सगलो देस दोन थंय तीन पुरो म्हणटा आनी तुमगेर सात नातरां ? ....

व्हडल्या पुतालीं तिगां , धाकल्याली दोगां आनी मदले चलयेली दोगां आम . गेरच आसात सव्या ... " ताईबायन वेगिवेगीन सांगन उडयलें .

धाकले सुनेक ओगीच जायूआकाली नदर आपल्याचेर लागल्या शे दिसूक लागले . तिका कितें करचें तेंच कळना जालें . आंग जाता तितलेल्हान करून घेत ती हळू हळू करून ताईबायच्या फाटल्यान येवन रावली .

जायूआकान मागीर थंयचे थंयच फैमिली प्लॅनिंगाचर एक भाशण केलें . हाली आपणे जायत्या घरांनी भोवन खूब जाणांक कुटुंब येवजणेचे महत्त्व पटोवन दिला म्हणचेले रघदादाल्या घरच्यांक कळीत केले . बराची टापटीप आनी मांडणी " ह्या विशया वयले लक्ष काडून जायूआकान ते कुटुंबा येवजणेचेर एकठायल म्हणले रोकडेंच सगल्यांच्या लक्षांत आयलें .

“

66

जायूआका आनी कुटुंब - येवजण : ६१

99

घरांतले पोन्ने सामान बेठेच भायर उडयले अशें मनांत येवन रघदादाक पयली जाल्लो ताज्याय परस चड खेद जालो . ताईबायल्यो सुनों आनी पूत जायूआका कडल्यान कितें आयकुचें पडटले आनी कितें ना हे चिंतून खासावीस जालें . जायूआकाले नदरेक आपणाली टापटीप आनी नितळसाण येवचेली ना हे लक्षांत येतकीर मागीर घर नितळ करूंक घेतिल्ल्या कश्टांक लागून आपल्या भेणांत आयलां , फाट मोडूंक पावल्या म्हणपाचें ताईबायक जाणवलें आनी तिणे एका फाटल्यान एक कितलेशेच हुस्कार सोडले .

रातची जेवणां जातकीर ताईबाय सदाभशेन वसऱ्यार आड पडली आनी तिणे म्हाभारतांतली काणी सुरू केली . जायूआका थंयच पासयो मारताले . ' पंडूगेर पांच पांडव आनी धृतराष्ट्रागेर शंभर कौरव जाले ' इतले तिणे म्हळां मात , जायूआक तुरतुरीत ताईबायच्या म्हांत आयलें .

रघुबायले , असले नाका आशिल्ले भुरग्यांच्या मनात घालू नाका . नाका आशिल्लें ? हांव म्हाभारतांतली काणी सांगतां तांकां . " " म्हाभारतातली जाल्यार कितें जालें ? वायट ती वायट ! "

कितें वायट तें ताईबायक कळळेच ना . तोंड उगडे उडोवन ती जायू आकाक पळयत रावली तेन्ना जायूआकान म्हळे ,

" भुरग्यांची मनां कंवळी आसतात . तांको सांगता तें तांच्या मनांत उरता . धृतराष्ट्रान शंभर कौरवांक जल्म दिलो , हे आयकून व्हड जातकीर आपणेय धृत राष्ट्रा भशेन जावचें , अशें तांच्या मनांत आयलें जाल्यार ? ... "

ताईबायक हांसचे काय रडचें तेंच कळना जाले , चल्ला तें उलोवणे भुरगी कान दिवन आयकत आसात हे लक्षात येतकीर मागीर तिणे विशय बदलचे खातीर बेगिबेगीन रामायणांतल्या दशरथ राजाची काणी सुरू केली . पुण ' एक आशिल्लो दशरथ राजा .... ' इतले ती म्हणटा थंय आशिल्ली , जायूआकान चार बोटा दाखोवन ताका चार भुरगी आशिल्ली म्हणपाचे सुचयले आनी तीय काणी ताईबायक फुडें सांगूक दिली ना . कृश्णजल्माची काणी ताईबायन आपणेच बाद केल्ली ; कारण कृश्णा पयलीं देवकेगेर सात मुरगी जाल्ली म्हणून जायूआका ती काणी सांगूक दिवचें ना , हे ती जाणा आसली . ते राती मुरग्यांक खंयची काणी सांगची हे येवजितना ताईबाय खरशेली . कुंडे

६२ : दोंगर चंवल्ला ....

कुस्कुराचे काणयेत लेगीत सात भयणी ! निमाणे तिणे नातरांक काणी सांगी नासतनाच न्हिदयली .

रघूदादाली संसारांतली बारीकसाण पळयतकीर एक दीस जायूआकान ताका तुज्या संवसाराचो व्याप खूब व्हड , देखून तुका बारीकसाणेन रावचे पडटा ; फस्का - काडी लेगीत सांबाळून दवरची पडटा ' अशें म्हणून वरभर फॅमिली प्लॅनिंगचें म्हत्त्व समजावन सांगले आनी आपली फस्का - काडी जायून वयर काडचीच कशी , ह्या विचारान तापिल्लो रघूदाद रांदचे कुडीत वचून बेठयाबेठो ताईबायचेर ताणशेवंक लागलो .

अमक्यागेर चलो माला , ना जाल्यार तमक्यागेर चली जाल्या , अशें जायूआका हुजीर सांगचेली माण तुकीच उल्ली ना . तें रोकडेंच उपदेस करूंक लागताले आनी तोय बी बातमी सांगतल्याक . “ बाबूगेर चली जाल्या , वा पुतूगेर चलो जाला " म्हणून व्हडविकेन ताईबायक सांगूक आयिल्ल्या रघूदादाक कायं ना म्हळयार पांच स फावटीं तरी तो उपदेस आयकुचो पडलो .

खंयच्योय बायलो ताईबायगेर बसूक आयल्यो म्हणटकीर तांकां जायूआकालो पयलो प्रस्न आसतालो , " -तुका भरगी कितली ? ” ताणी दोन म्हणूं , तीन म्हणू वा कायं ना म्हणूं , कुटुंब येवजणेचे महत्त्व सांगपी भाशण तांच्या कानार घाले बगर जायआकाक सुसेग दिसनाशिल्लो .

दीस आनी रात जायूआकाली भाशणां आयकून आयकून ताईबायक ती इतली पाठ जाल्ली किं जायूआकान तोंड उगडचे पयलीं ताईबायच ताजी भाशण उलोवंक लागताली . ताईबायकूच न्हय , तर तिज्या नातरांक लेगीत ती भाशण पाठ जालीं आनी ती नाका जाल्ले प्रस्न विचारून रघूदादाक बेजार करूंक लागली . तांकां कितें सांगचें तें कळनाशिल्ल्यान रघूदाद सामको वाजेलो आनी हयगे ....

, तें केन्ना वतले म्हणटाले- ? " अशें ताईबायक सकाळ - सांज विचारूक लागलो .

निमाणे पंदरा दिसांनी जायआकान आपुण वता म्हणचेले जाहीर केले आनी ताईबायसकट सगल्यांक सू जालें . रघदादान तर ते खोशेन दोन - चार फस्क काडयो उशापोंदा दवरी नासतना जनेलांतल्यान भायर शेवटन माल्ल्यो .

जायूभाका टॅक्सीत बसताले ; इतल्यांत ताईबायलो व्हडलो नातू मागील

जायूआका आनी कुटुंब - येवजण : ६३

दारांतल्यान धांवत भायर आयलो .

" आजेऽऽ .... ” ताणे व्हडल्यान उलो माल्लो . " चंपीगेर मगे- " ताज्या फाटोफाट भायर आयिल्या रघूदादान बेगिबेगीन ताजे तोंड घट्ट दामून धल्ले , तें बद्द जायूआकाली टॅक्सी दिसना जाली तेन्ना सोडले .

" कितें हैं ? ताजे तोंड कित्याक दामन धरिल्लें ? " ताईबाय तिडकली . " चंपीन पांच पिलां काडल्यांत म्हणून सांगूक आयिल्लो तो ! तें आयकून मोटारींतल्यान देवन . जायूआका आपले भाशण सुरू करीत म्हणून भियेलों हाव ! ” रघूदादान कपला वयलो घाम पुशीत सांगले .

" खंय तें चंपी ? पांच पिलां काडल्यांत ताणे ? उंवाळिल्ल्याक कुटुंब - येवजणेचे म्हत्त्वच कळना ... " ताईबायन म्हळे आनी जीब चाबली .

" संवय जाल्या जायूआकाले आयकून .... " अशें भितल्ले भितर म्हणत तिणे ल्हवूच रघूदादा वटेन पळयलें आनी रघुदाद हांसता तें पळोवन मागीर आपणेय हांसूक सुरवात केली .

12

९.वायस

खांदयेर बशिल्ल्या कावळ्यान मान वांकडी करून हेक्टेन तेवटेन पळयलें . वत सामकें रखरखताले . ह्या वतांतल्यान उडत वचप म्हळयार बेजारच आशिल्लो . बशिल्ले कडेनच पांखां हालोवन ताणे आंगांतली आळसाय फाफुडिल्लेवरी केली ; खांदयेक चोंच घश्टिली आनी मागीर उपाय नासून त्या वतांत झोपय घेतली ' भुकेन जीव सामको वयर सकयल आयिल्लो . कितेंय तरी पोटांत घालूकच जाय आशिल्ले . आज सकाळ सावन ताका उपास घडिल्लो . ना म्हणूक रस्त्याचे कुशीन मरून पडिल्ल्या हुंदराक ताणे मातसो चोंचायिल्लो तितलोच . पुण तेन्नाच एक सुणे त्या हुंदराक घेवन पळिल्लें .

हरशी धा- इकरांच्या सुमाराक तो नागूदादाल्या मागीलदारा मुखार बसून आसतालो . जूस्त ह्या वेळार नागूदादाली आयल मागीलदारांत नुस्ते घेवन उजरा वंक बसताली . आनी तिणे शेवटिल्ल्या शेसड्यांचेर , आंतांचेर तो झोपय मारतालो . पुण आज सोमार ; नागूदादागेर नुस्तें खायनात . तरीय तो बेठोच हेवटेन तेवटेन पासय मारून आयिल्लो . नागदाद तेन्ना म्हसंगाच्यो सांगो उडयतालो आनी नागूदादाली बायल कोबी शिनताली , तें रांदचेकुडीच्या जनेलांतल्यान जूस्त दिसताले , म्हणटकीर नुस्तें ना तर आज ! निरशेवन तो परतलो .

मखावयल्या आंगणातली माती उसतीत कोंबयो हेवटेन तेवटेन भोवताल्यो . मदींच मातयेत चोंच मारून कितेंतरी गिळटाल्यो . तांच्यो त्यो करण्यो कावळो मान वांकडी करून पळयत रावलो आनी मागीर उडयो मारीत तांच्या म्हात गेलो . ताणी उस्तिल्लो किडो आपणाक गिळंक मेळत काय कितें , हाचो अदमास तो घेवंक लागलो ; पुण ताची लागसार समजतकीर कोंबयो ' कों कों ' करीत ताज्या आंगार धांवल्यो . बेगिबेगीन उठून तो नळयांचेर वचून बसलो आनी शेपे मोडीत चलतल्या कोंबयांकडेन पळोवंक लागलो . हातुंतले एकलेवांगडा तरी पिलां आसूंक जाय आशिल्ली ; तातूंतले एक तरी पील फारावंक मेळटले आशिल्ले , अशें मनांत येवन ताणें आवंडो घोटलो आनी निरशेवन तो थंयचो उडलो .

वायस : ६५

66

आंब्या रुखाक जाय तो चंवर आयिल्लो . ताज्या पानांत लिपून कोगूळ गायत बशिल्ली . ' पोट भल्लां दिसता , म्हणून तर वड्डत बसल्या ! ' फडफडत कावळो थंयचेच एके खांदयेर देवलो . गावप थामोवन कोगळान कावळ्या कडेन पळयलें .

" कितें कावळेदाद , कितें खबर ? " म्होवाळ आवाजांत तिणे विचाल्लें . कावळो ओगीच रावलो . " आंब्या चंवर खातलो ? ” परथून कोगळान विचाल्ले . कावळो तापलो .

चंवर खावन दीस काडपाचो वेळ येवंक ना म्हजेर .... " तो ताणशेलो . " बरें - बरें ... " कोगळान मोवसाणेन म्हळे . कावळयाक थातारूनच ताचेकडेन उलोवंक जाय . ना जाल्यार कावळिणीन घोंटेरे बांदला काय ना हे कळपाचे नाशिल्लें .

मातशा वेळान तिणे ल्हवूच कावळयाक प्रस्न केलो- “ अंदू घोटेर विटेर बांदून जालो काय ना कावळिणीलो ? "

कोगळाच्या प्रस्नाचो रोख सट करून कावळ्याच्या लक्षांत आयलो . तो शिटकलो . मान वांकडी करून ताणे कुच्छित्र्यांनी कोगळाक पळयलें आनी विचाल्लें

" कित्याक ? अंदूय बी तुजी तांतयां आमच्या घोटेरांत दवरून हेडूंक वचचेलें येवजिला काय कितें तुवें ?

मान सकयल घालून कोगूळ वोग्गी रावली . तिचे कडेन बकच्छायेन पळयत कावळो थंयचो उडलो तो बद्द बांयचे धडेर येवन बसलो . थंयच्या फोणकुलांतले उदक पियेवन ताणे आपली तान भागयली आनी भोवतणी नदर माल्ली . खंय कसलीच खावपा सारकी वस्त नाशिल्ली . मासाचो कुडको समजून ताणे धडे वयल्या शाब्बाच्या कुडक्याक लेगीत चोंच मारून पळयली .

बायचे कुशीक जायत्यो केळी आशिल्ल्यो , थंयच ताणें घिट्टयो घाल्यो . दोन चार केळी व्हियेल्ल्यो . हातभर लांब घड तांबडे बोंड हालयत लांबताले . पुण तातूंतलें एक तरी केळे पिकिल्लें आसचें ! कावळो सामको बेजाल्लो . एकल्याचे पोट भरपा खातीर कितले हे त्रास ! तरी बरें , कावळीण आजून तांती घालचेली

तयारी करी नासली . नाजाल्यार तिजे आनी पिलांचे पोट भरतना नाका शेक्ट " जावपाचो ! कश्टी जावन तो फुडे वचूंक लागलो . आज आपल्याक शेत उपास घडटा हे येवजून तो दुखेस्त जालो . आज सकाळी कोणाचे तोंड पळयल्ले काय

"

2

६६ : दागर चवल्ला ....

आपणे ? उडटा उडटा तो चितूंक लागलो . कावळिणीचें ! .... पुण तिचे तोंड सदाच सकाळी दिसता , म्हणटकीर आजच हे अशे कित्याक घडचें ? कळळे . आज सकाळी झाडा वयल्यान उडूंक सकयल्यान एक काळे भाजर आडवें गेल्लें खरें ! काळें माजर आडवें गेल्यार नागूदाद फडफडत घरांत कित्याक परतता तें आता कावळयाक कळळे . सगळ्या माजरांक गाळी मारीत तो उडत रावलो ,

इतले रखरखीत वंत पडला ; कोणेय आंगणांत खोबरे , वडयो बी सुकत घाल्यार जायनाशिल्ले ? तातूंतलेच कितेंय तरी झोंपय मारून अखलूक येताले . पुण हाली सराक मनशां सामकींच आळसुटां जावन पडल्यांत . मनशांले आळसाये विशींची चिंता करीत काळो गांवा भायल्या एका घरा लागसार पावलो . सकयल आंगणांत कितेंतरी सुकत घाल्लें . मोटे आशेन ताणें सकयल झोंपय माल्ली ; पुण सुकत घॉल्ली वस्त स्पश्ट दिसचे पयलींच ताका दोरयेक उरफाटो हुमकळायिल्लो कावळो दिश्टी पडलो . कच्च जावन ताणे लागशिल्ल्या झाडाचो आलाशिरो घेतलो आनी थंयच्यानच तो त्या उरफाटो हुमकळटल्या कावळयाक बारीकसाणेन पळोवंक लागलो . आरे ! हो तर वडाक्यले सोबीत कावळिणील्या घोवाभशेन दिसता ! पुण ती तर म्हणटाली तो फिरतेर गेला म्हणून ... बाबडेक सांगचे पडले . त्या पयलीं चार - चौगांक ही गजाल कळोवंक जाय .

खरशेल्लो , भुकेल्लो कावळो आयले वाटेन परतलो . आपल्याक भूक लागल्या हैं तो विसरूनच गेलो . वडा वयले कावळिणीचे काकुळटेन ताजे काळीज भरून

आयलें . आता सद्दां तिजी चवकशी करूंक जाय . कितें नाका , जाय पळोवंक जाय . पुण हे सगळे बायलेक लिपोवन ; ना जाल्यार ती बेठीच फडफडटली . खरें म्हळयार हेर सगळयो कावळिणी ताका आवयो कश्यो दिसताज्यो . मागीर त्यो तन्न्यो आतूं , ना जाल्यार जाणटयो ! पुण बायलेक पटक नाका ?

गांवांत पावतकीर कावळयान चार जातभाव जमयले आनी वडा वयल्या काव व्याच्या मरणाची दुखेस्त गजाल तांकां सांगली . सगळ्यांनी बरोच वेळ ' काव काव करून आपले दुःख परगटायले ; त्या कावळयाच्या मरणाक कारण माल्लयाच्या दुबावान सगळे मनीस जातीचो धिक्कार केलो आनी मेळत थंयच्या उदका कोडांत आंग भिजोवन ताच्या नांवान न्हावन ते मेकळे जाले . इतले सगळे मातकीर जण एकलो आपापले वाटेन उडून गेलो .

वायस : ६७

मातसो वेळ भूक विसरून गेल्ल्या कावळयाक आपल्या पोटांत उजो पेटला म्हणचेली परत याद जाली . कितेंच कशें खावंक मेळना ? गांवांत दुश्काळ तर पडलो ना मूं ? फाटी खंय तरी एक फावट दुश्काळ पडिल्लो ; थंयचे जायते कावळे जीव वांटावन हावा शिवा करून ह्या गांवांत आयिल्ले . ताणी केल्लें तें दुश्काळाचे वर्णन आयकून सगळयांक थरथरो भरिल्लो . तसो दुश्काळ आपल्या गांवांत पडचो न्हय म्हणून सगळ्यांनी बरोच वेळ ' काव - काव ' करून प्रार्थना केल्ली . पुण त्या आयकल्ल्या दुश्काळाच्या वर्णना भशेन कायं हो गांव दिसना . मागीर हो उपास कित्याक घडटा तर ? चिंतून कावळो उबगलो .

दुखेस्त मनान तो देवळा वटेन उडूंक लागलो . देवळा सामकार तातोभटाचे घर आशिल्लें . भट आंगणांत उबो आशिल्लो . लागीच एका पानार काकोळ वाडून

दवरिल्ली . आनी भट कावळयाची वाट पळयत उले मारतालो , वायस .... वायस ....

आपल्या बापायली खंयची इत्सा पुरी जावंक ना म्हणून काकोळ व्हरूंक एक कावळो येना , ह्या विचारान काचाबूल जावन तातोभट तिश्टत उबो आशिल्लो . प y- पथून उक्ले मारतालो . पयशिल्ल्यान उडत येवपी कावळो ताका दिसलो तेन्ना सू जावन तो मातसो कुशीन वचून उबो रावलो . आपलेच येवजणेत घुसपून उडटल्या कावळ्याच्या कानार अस्पश्ट शे उले पडटाले - वायस .... वायस ...

ताणे सकयल पळयलें . तातोभट उबो आशिल्लो . कावळयाक याद जाली ; आज भटाल्या बापायचे स्राद्ध जावं ये . पोलंय बी ज्यूस्त आपुणच पाविल्लों . भुकेल्लो कावळो हेवटेन तेवटेन पळयत ल्हवूच जमनीर देवलो . साव चित्तान काकोळी वटेन वचंक लागलो . तो काकोळीक आफुडलो तेन्ना तातोभट समाधानान घरांत गेलो . आनी निर्धास्त जावन कावळो अन्न खावंक लागलो ....

१

१०. तळमळे

माजर गाभणे आसा हे कळत सावन वाप्पा सामको भुरकुटून गेल्लो . हरशीय जाल्यार तो ताची अपुरबाय करतालोच ; पुण आतां तर विचारूंकच नाका . सद्दां उठून सकाळ - सांज अर्द अर्द कोप दूद तो ताका पिवंक दिवंक लागलो .

' आगे , फुलू सामके फ्राक जालां . पिवं बाबड्याक इल्ले दूद . ' अशे म्हणून तो होनीबायक ओगी करतालो . एक फावट फुलन तव्यावयलं नुस्तेंच ना केले जाल्यार ' दुवाळकान ती ; आयली दिसता रूच नुस्त्याची ! ' अशें म्हणून होनी बायचेर धंगसो घालंक बाप्पा फाटी रावलो ना .

फुलच्यो तोखणायो पळोवन होनीबायचे दोळे : मात शीलाचे यादीन भरून येवचे . शीला तांगेली एकलीच धूव . होनीबाय परसय बाप्पाचेच चड अपुरबायेची . दोगांयलो सगलो जीव ताजेर . पोर खंयच्या एका मवाल्याच्या मोगांत पडले . कितले समजायलें - फुसलायलें . ' गरीब जाल्यार जावं ; दुसरे जातीचोय जावं ; पुण

तो मवाली गो पोरा ! ... फाल्यां तुका सोडून दुसऱ्या फाटल्यान गेल्यार कशे जातले ? ' अशें जायतें ताका सांगून पळ यले ; पण ताणें आयकले ना . पळून वचून लग्न केले . अशे ते आपल्याली माया फट्ट करून तोडून वचत हाची दोगां कय कल्पना नाशिली . होनीबायन रडुन रडुन जोव अर्दी करून घेतलो . होनी बायचेय परस बाप्पालें काळीज चड दुखिल्लें ; पुण ताणें कायंच म्हळे ना . दोळे मात लेगीत ओले केले नात . फकत शीलाचें नांव सोडले . आपल्याक चली आशिल्ली में विसरिल्लेवरी तो वागूक लागलो .

होनीबायचंय मन कोड जाल्लें . आपल्या परस आपल्या घोवाक चड वायट दिसलां हैं ती बरे भशेन जाणा आसली आनी देखूनच शीलाचें नांव लेगीत ती ताचेकडेन काडी नासली . आनी एक दीस बाप्पा एक माजरा पील घेवन घरा आयलो . ध फुल , निळया दोळयांचें ! -फुल ! सगलो वेळ तें बाप्पाच्या आनी होनीबायच्या फाटल्या फुडल्यान भोवताले . पायांक घसटत म्यांव - म्यांव करीत रावताले . ' फुल गोऽऽ ' अशे म्हळयार पुरो आशिल्ले ; म्यांऽऽव ' करीत आसा

तळमळे : ६ ९

C

थंयच्यान धांवत येताले .

बाप्पाक तर फुलबगर कांयंच येवजनासले . खंयचे फुलून हुंदरा पील माल्ले ताचीच तोखणाय . जल्लो खालो - ताचीच थुळेणी . इतलेच न्हय , दाराफाटल्या कोनशाक फुलू आपणाले ' कर्म ' लिपोवन दवरूंक लागलें जाल्यार लेगीत , फुल , पापणी , घरांत अशी हळशीक करची न्हय गो . चल पोरसांत वच पळोक्या . ' अशे म्हणून तो ताका मायेन भायर घेवन वतालो .

होनीबायय फुलची जायती तोखणाय करताली . आनी दर फावटी शीलाचे यादीन तळमळटाली . ' तें अशें करतालें ... तशें करतालें ... ताका हे जाय आशिल्लें ; तें चड आवडटाले ... , सगळे मनात येवन ती कश्टी जाताली . फुलचे वाटयेत दूद घालतना शीलाची याद जाली ना असो दीस गेलो ना.भितल्ले भितर ती यादी सांसपीत रावताली .

अशेच एक दीस कानार आयलें - शीला दुवाळयांचें ... खर दुवाळो जाला ... पोटांत कायंच धरना . होनीबाय खासावीस जाली . कशे आसा काय पोर ? ... कितें खाता काय ? कितें करता काय ? ... एक ना दोन , हजार विचारांनी तिची तकली धूवंक लागली . चित्त थाऱ्यार ना जालें . कोणाक सांगतली ? मोन्यानीच ती वुसमटूक लागली . इल्लें लोणचे तरी धाडटली आसली ... म्हस व्हियेल्या . दाट दूद येता . दोन ग्लास पोराच्या पोटांत पडटले आशिल्ले ! ... सामकेंच रावं नज जालें तशे तिणे धीर करून बाप्पाक म्हळे .

" शीला दुवाळयांचे ... " बाप्पा फट्ट करून उठलो . " ताच्यो खबरी म्हाका सांगू नाका . " इतलेच म्हणून भायर गेलो . बाप्पा केन्नाच तापना ; पुण राग येतकीर ताच्या कपलावयली शीर तटतट्टा ती पळोवन होनीबायक मागीर फुडें उतरा फुटनात . आताय तशेच जालें .

त्या दिसाच्यान होनीबाय सारकें शीलाचेंच चिंतंक लागली . लग्न जातकीर रोखडेंच शीलान पत्र धाडिल्लें , आपूण आनी घोव अमक्या दिसा मेळूक येतात म्हणून . पुण तें कळतकीर बाप्पा होनीबायक घेवन चार दीस मुदाँसाक गेलो . फाटल्यान ती येवन गेली काय ना कायंच कळळे ना .

पोरान नाका तें केले . फावना ताचो हात धरून गेले . पुण आता तेंच तकलेत

4G

७० : दोंगर चंवल्ला ....

घेवन बसू येता ? ताका तरी आनीक कोण आसात ? घरदार , नातें - गोतें नाशिल्लो कोण खयंचो मवाली ! ... होनीबाय मातशी घुसपली . होच मवाली आपलो जावय हें तकलेत येवन ती गोंदळळी . कसोय आसू ... शीलान ताका आपलो म्हळो , आता दुस्वास करून फायदो ना . शीलाक कुळारा हाडूंक जाय ... पोराक हया वेळार आवयची गरज ... ; पुण घोवाकडेन हे कशे म्हणपतिका कळना जालें .

त्याच दिसांनी फुल गाभणे आसा म्हणचेलं तिच्या लक्षांत आयिल्लें . बाप्पा ताका घेवन नाचता ते पळोवन तिका शीलाचे यादीन चडच भरून येताले . ' नशि बांतच ना पापणीच्या सुख ! ... ' अशें म्हणून ती सुस्कारताली एक दीस बाप्पा फुलचे वाटयेत दूद घालतालो , तेन्ना हळूच धीर करून तिणे म्हळे

दारांत म्हशी आसात , घरांत दूद - तूप भरपूर आसा ; पुण जाका ताची .या वेळार गरज , ताका ...

बाप्पाच्या कपलाक्यली शीर तदृटली ,

जाका ताची गरज , ताकाच दिर्ता हैं दूद ... " अशें थंडसाणेन म्हणून ताणे वाटी फुलूमुखार दवल्ली .

जाका आमची गरज , ताची गरज आमी पळोबप . सगल्या जगाची गरज आमच्यानी भागोवंक जाता ? ” इतले म्हणून तो भायर गेलो . .

फुलू दूद पिवन होनीबायल्या पायांक घसटूक लागले . होनीबायन ताका तिडकीन पेल्यान धुकळ्ळे- “ पाडपडिल्लें

पाडपडिल्लें ... " तिणे दांत किल्लीत म्हळे . म्याव करीत फुलू परथून तिका घसटूक लागलें . परथून होनीबायन ताको पीयानच कुशीन उडयलें . नाकशिमरें शे फुल परत होनीबायक येवन तेंकलें .

" तुजें बरें गो फुलू ; धुकलून घाल्यार लेगीत तूं नाककात्रंशे परत येवन तेंकता . मनशांचें तशे न्हय पुता . धुकलून घाली म्हणटकीर घाली .... हुस्कार सोडून होनीबायन फुलूक पोशेलें .

कोणेतरी सांगले-- शीलाक दोतोरान सामकें न्हिदून रावंक सांगला . होनी बायक कितें करचें समजना जाले . दीसयभर तिचे दोळे ओले जावंक लागले . बाप्पाक सांगचेली माणसुकी नासली ; तरिकूय तिणे बाप्पाक म्हढंच . बाप्पान हो केलें ना , हूं केले ना . फुलूक थापटीत बसून रावलो .

तळमळे : ७१

१

" पोर थंय मरता काय उरता जाला ; पुण तुमचे काळीज घट्ट ते घट्टच ! इतलो कसलो राग घेवन बसप ? सद्दां तेंच तकलेत घेवन बसंक जाता ? ल्हान आसा तें - जाली चूक - आतां कितें करतलीं ? आपले भुरगें म्हणटकीर चूक पोटांत घालू नाका ? "

होनीबायन एके फावटीन सगले उलोवन घेतले , पदरान नाक पुसले आनी आशेन बाप्पाकडेन पळयलें .

फुलूक दूद घाले गे तुवे आज ? .... ” कायंच आयकूक नाशिल्लेवरी बाप्पान तिका प्रस्न केलो .

होनीबायक किंवांटो आयलो . नाक तांबडेच जाले . फुलक बाप्पाले मांडये वयले भरभरीत ओडचें आनी दोन धपके घालन धांवडावचे कशे तिका दिसलें ; पुण

तिणे भायर कांयंच दाखयले ना . " हांव तुमकां शीलाची खबर सांगताले

" हांव तुका फुलूक दूद घाले काय म्हणून विचारतालों . " बाप्पान होनी बायलें उतर मदींच तोडले . आता मात तिज्यान रावं नज जालें . मागीलदारांत वचून ती रड रड रडली .

त्या दिसाच्यान होनीबायन फुलूची वासपूस सोडली . मनशांची पर्वा ना थंय माजरांक घेवन कोण नाचतलो ? अशें ती फडफडूंक लागली . आनी बाप्पा फुलूच्यो तोखणायो करूंक लागतकीर मुद्दाम शीलाचें नांव घेवन तें बाबडे कशे आसा कोणाक खबर म्हणून खंत काडूंक लागली . पुण बाप्पाचे काळीज मात लेगीत हाल्ले ना . चुकून लेगीत शीलाचें नांव ताच्या ओठार आयलं ना .

अशेच दीस गेले आनी एक दीस फुल म्यांव म्यांव करीत हेवटेन तेवटेन बोवाळंक लागले . बाप्पान ताका मांडयेर घेवन पोशेले . पुण थंयय ताका सुख लागना जालें . उडी मारून तें सकयल देवले आनी आडत , बोवाळ करीत सगल्या खांची- कोनशांनी भोवंक लागले . ताका कितें जाता म्हणपाचेच बाप्पाक समजना जालें .

" आगे , फुल अशें कितें करता ? "

" कितें करता म्हणचे ? करपाचेच . व्हिता जातले तें .... ” होनीबायन जाप दिली .

७२ : दोंगर चंवल्ला ....

..

G

"

फुल व्हिता ! बाप्पाक सगलोच बोवाळ पडलो .

" हय गे , तो खोटलो सकयल उड्य पळोवया . फुलूक मोवशेच हातूण घालूया तातूंत

होनीबाय ओग्गी रावली . " आगे , आयकूक येना तुका ?

" तुमगेल्या मोवशा हातुणाची माजरांक गरज ना . गरज आसता ती मनशांक , माजरां आपलो जागो आपुणच सोदून काडटात . तुमी व्हडली राजाची गादी हाडून दिल्यार लेगीत ताका ती मानवची ना . ” होनीबाय आपले काम करीतच रावली .

फुल म्यांव , म्यांव करीत हेवटेन तेवटेन धांवतच आशिल्लें . बाप्पालो जीव सामको वयर सकयल येतालो .

आगे , ताका मातशे पोशेय गे . सामकें सकयल वयर तळमळटा पळय तें .... " होनीबाय ओगीच रावली . एका माजराचे त्रास पळोवन इतलो आकळ - पिकळ जावपी मनीस आपले चलयेचे बाबतीत मात .... ओंठार आयिल्ली उतरां होनी बायन परतिली .

आगे , सामकीच निश्ठूर मगे तूं ! थंय फुलू सामकें बाबडे कळवळटा आनी तं

" मोनजातीक असल्या वेळार कोणच म्हऱ्यांत आसल्यार आवडना आनी गरजय ना . फुलक एकल्याकच आसू दियात थंय . ताका आमची मातय गरज ना . गरज जाका आसतली , तें बाबडे एकलेंच तळमळटले .... कळवळटले .... कश्ट तलें- " होनीबायचे दोळे भरून आयले .

बाप्पा मोन्यानीच भायर आयलो . फुलूलो बोवाळ आजून चलिल्लोच . ताका मनासारको जागोच मेळनासलो . बाप्पान ताच्यामुखार मोव हातुण घाल्लो खोटलो दवल्लो ; कास दवल्ली ; साक घालो ; पुण फुलक कायंच मानवले ना . ताच्य तळमळयांनी बाप्पा अर्दो जालो . भायल्या सोप्यार वचून तो येवजीत बसलो .

फुललो बोवाळ आतां बंद जाल्लो ; पुण बाप्पा येवजीतच आशिल्लो . बऱ्याचा वेळान तो उठलो . वक्ल काडून ताणे दोळे पुसले आनी बद्द रांदचे कुडीत गेलो .

हय गे .... "

तळमळे : ७३

C

होनीबायन नदर वयर करून पळयलें . " ताका हांगा हाडया ....

कितें बाये ह्या दादल्याचे ! फुल भितर व्हिता जाल्यार ताका हांगा हाडया म्हळयार कितें ? ....

हे पळयात , ह्या वेळार फुलू म्हयांत वचप बरोबर न्हय . तें आसा थंयच आसूं दी . ” होनीबायन मातशें रागानच म्हळे . बाप्पा आडखळ्ळो . आवाज ओलो जालो .

फुलूची खबर न्हय गे , .... शीलाक हाईया म्हणटालों हवि .... ” भरिल्ल्या गळयान बाप्पान म्हळे आनी आपले ओले दोळे होनीबायक दिसत म्हणून आवंडो गिळीत बेगिबगीन भायर आयलो .

123

3

११. आवडू

काण्णांचो पिकिल्लो घोंस पळयतकच पुष्पान फाटफूड पळय नासतना फट्ट करून ताका हात घालो ; पुण त्या बोवाळांत हुमल्यांचो घोंटेर फुटून राशिच्यो राशी पुष्पाचेर कोसळूक लागल्यो . हातातली काण्णां थंयच उडोवन ताणे काट्याकुटयांतल्यान हात भायर काडलो आनी “ आव गो , बेगीन काड ! आवथ्स ! यो गो बेगीन ... " अशें म्हणत ते आवडू म्हऱ्यांत धांवलें . तितले म्हणसर ताज्या पांयाकय एक कांटो तोपलो आनी ताजी सामकीच धांदल जाली . हाय , हुय ' करीत तें थंयच एका पायार नाचूंक लागले .

हातातलो दोणो जमनीर उडोवन आवडू पुष्पा म्हन्यांत धांवलें आनी ताणे फाफडून फाफडून सगले हुमले काडून उडयले . केसांत घुसपल्ले , आंगार हेवटेन तेवटेन धांवूक लागिल्ले सगले हुमले ना जाले अशी पुराय खात्री जातकीच पुष्पान पयस शेवटून उडयल्लें जोतें हातांत घेतले आनी ताच्या तळांतल्यान भितर सरून ताज्या पांयाक तोपिल्लो कणकीचो कांटो ओडून काडलो . दोणो ओतून हेक्टेन तेवटेन पडिल्ली काण्णां आवडून परतून दोण्यांत भल्ली आनी तें पुष्पा म्हन्यांत आयलें . कांटो तोपिल्लो पांय सांसपीत पुष्पा एका फातरार बशिल्लें . काण्णां खाता खाता ताजी नदर आवडूच्या पायांर गेली .

आवू , तुवे जोतीं घालूक ना ? " ताणे अजापान विचाल्लें . " म्हाका कित्याक जायीं जोती ? "

" जोतीं घालून पसून म्हाका कांटो तोपलो पळय ; आनी तूं अशेच भोंवता ? तुजेकडेन जोती नात ? "

" ना बाये ! " " हाँव दितां हां तुका ! ” पुष्पान ताका सांगले . आवडू ताजेकडेन पळोवन अपुरबायेन हांसले .

कितल्या वाफाटली ही गजाल ! पुण आज ती पुष्पाच्या दोळयांमुखार जशाक तशी उबी राविल्ली . मुस्तायकी भरतां भरता तें मदींच धांबले . ' दिल्ली

66

आवडू : ७५

काय हांवें जोतीं ताका ? ' तें येवजुपाक लागले . ' काय याद जायना बाये . ' अशें म्हणत तें उठले आनी आरमार उगडून ताणें जोत्याची एक नवी नवी करकरीत पार भायर काडली . मुद्दाम आवडू खातीर ताणे ही मोक्शी जोती घेतिल्ली .

धा वसांनी पुष्पा परतें गोंयां वताले . ते आठ वसांचें आसतना ताज्या बापा यची दिल्लीक बदली जाल्ली आनी ती सगली तेन्नापसून दिल्लीक रावंक गेल्ली . आवडू तांची वावराडी . पुष्पाल्या ल्हानपणापसून ती तांगेर आशिल्ली . दोगांयचोंय एकामेकांचेर खूब जीव आशिल्लो . पुष्पान ताका सोडून दिल्लीक वतना खूब आकांत केल्लो . ताका फुसलायता म्हणसर सगल्यांक नाका शेवट जाल्लो .

' आवडूक रोखडेच थंय व्हरतली , ' अशें सांगतकीच पुष्पा मातशे ओगी राविल्लें ; पुण एका फाटल्यान ओक , धा वसा उडून गेल्ली तरी आवडूचे भेटीचों योगच येवंक नाशिल्लो .

गाडी दिल्ली स्टेशनांतल्यान भायर सल्ली आनी झुकझूक करीत धांवंक लागली . पुष्पा कितलो तरी वेळ जनेलांतल्यान भायर पळयत राविल्लें . एक फावट मुंबय पावले म्हणटकीच मागीर गोंय चड पयस ना , अशें मनांत म्हणत पुष्पान दोळे धांपून घेतले . यादींचे शेवणे भीर भीर्र करीत ताज्या मनात उडूंक लागले . भाताचे आशे वेंचून काडिल्लेभशेन ताणे पुष्पाचे जिणेतली एक एक करीत कितलिंशीच वसा वेंचन चोंचीत धल्ली आनी ताका परतून ल्हान करून सोडले ....

कुदळ , काडा एक धपा तितं रोया रोपा तुळशीचा गे बाये

तितं रोया रोपा तुळशीचा आवडूचो किनरो आवाज पुष्पाच्या कानांत पडूक लागलो . आवडू शिकयताले आनी आपलो आवाज तातूंत मेळोवन पुष्पा ताजे बरोबर धालो खेळटाले . आवड़ वावर करून बेकार जाले म्हणटकीच मागीलदाराचे पडवेर ताजे बरोबर फुगडयो , धालो खेळप हो पुष्पाचो सामको आवडीचो खेळ आशिल्लो .

' खंय गेलो म्हजो कवडुलो ?

सुपातळा धांकलेलो ! अशे आवडू बरोबर म्हणत तें कवडुलो सोदूंक दंग जाताले . खरस यो म्हणसर

6 .

हाणा गे

१

७६ : दोंगर चंवल्ला ....

नाचून जातकीच पुष्पा थंयच फतकल मारून बसताले आनी म्हणटाल , “ आवू , तुजे घरच्यो खबरी सांग . "

आवडू रंगार येतालें . कपलावयलो घाम पुसताले आनी म्हणटालें , " एक फावट मगो बाये , म्हाका देवचारान लिपोवन दवल्लेले . " " खरेंच ? ... " अजापान दोळे व्हडले करीत पुष्पा विचारताले , " ... मागीर ? ”

म्हाजे ल्हान आसतना लगीन जालेले . घोव म्हाका बेश्टोच मारतालो ; देखून हांव धांवोन धांवोन आवयगेर वयतालें . तिजें घर बरेंच पयस आसलेलें . एक पावट सांजच्या पाराच हांव धांवोंक लागले . वाटेर काळोख जालो . म्हाका भिरांत दिसली . हांव बेगिबगीन एका रुखार चडले . तेचेर देवचार आसलेलो दिसता ! हांव वयर मात चडलेले ..... " " आवयस म्हजे ! कसो दिसतालो गो तो ? "

" काळोकीदृ ... येद्या व्हडल्या मिशांचो ... तांबड्याच दोळयांचो ! गेऽऽ म्हाजे बायेऽ s ! " आंग शिरशिरायत आवड सांगताले . " .म्हाजी न्हूं गो सामकी दाडवणांच बसली . उलोवंक येयना , हालोक येयना ! म्हाजे गचेक धरत म्हणोन भिरांत दिसली म्हाका .

" मागीर ? ” धोंपरार हात दवरून ताचेर पोलो तेंकयत पुष्पा विचारताले .

" फांतोड जाली . म्हाका व्होरोंक घोव म्हाजे आवयगेर गेलो . थंयसर हांव ना म्हणोन आवय आनी तो परतोन म्हाका उले मारीत , रानाकडचे वाटेन सोदीत येवोंक लागली . हांव आसलें त्या रुखा पोंदसून ती गेली . हांवें तेंकां देखलें ; तेंचे उले आयकले ; पुण ' ओ ' म्हणोंक म्हाका जाप फुटोना जाली . आवयन देव चाराक कोंबो दिर्ता म्होणोन सांगोन घेतलें खंय , तेन्ना म्हाका सोडले तेणे . "

आवडूची खबर पुष्पा आंऽऽ करून आयकून घेताले आनी मागीर आपल्या इश्टिणींक एकठांय करून झेतान सांगताले . रातची तर आवडूची काणी आयकल्या बगर पुष्पाक न्हिदच पडनाशिल्ली . पोटार दोन - तीन उशी घेवन तें हेवटेन तेवटेन लोळटाले आनी म्हणटाले , “ आवू , काणी सांग . "

सगल्यो सांगोन जाल्यो मगो बाये . " " जावं ! परतून सांग . ” मागीर आवडू कुंडेकुस्कुराची काणी सांगूक लागताले .

आवडू : ७७

" शीऽऽ ती तुवें हजार फावटी सांगल्या . दुसरी सांग . ”

" बरें आयक " अशें म्हणत आवडू सांगूक लागताले ; “ एक आसलेलो राजा . तेका आसल्यो सात कुंवरी . राजान तेंकां सात तळांचो महाल बांदोन दिलेलो . दिशी माशी त्यो व्हड जाल्यो . एक दोस कितें जालें .... "

आवडूची काणी रंगत वताली . आनी त्या सातूय राजकुंवरींची लग्नां जाय म्हणसर पुष्पा न्हिदून पडटालें .

आंबे , काजू चंवरूंक लागतकीर दोंगर , राना भुरग्यांक खुणोवंक लागताली . काण्णांचे दिकाळ पाचवे घोंस तामशे काळशे जायत आयल्यात अशे कानार आयले रे आयलें , पुष्पा सगल्या भुरग्यांक घेवन आवडू बरोबर रानांत वताले . जमनीवयलीं सुकिल्ली पानां चर्र चर्र करून माड्डीत , बोवाळ घालीत ती हेवटेन तेवटेन पळयत वताली .

' आवयस ! हांगा पळय कितली काण्णां पिकल्यांत ! ' अशें म्हणत कांटेकुंटे पळय नासतना थंय धांवतालीं आनी पिक्यां बरोबर पाचवींय काण्णां तोंडात

घालन धादोस जाल्लेभशेन तोंडां करीत मुखार वताली . भिंडांच्या झाडांकय तेन्नाच घोसाघोंसान तांबडींगुंज भिंडॉ लांबत आसताली . सगली जाणां एकठांय जावन तो रूख हालयताली . पिकिल्ली भिंडां गळून जमनीर पडटकीच ती पुंजावंक एकामेकांक धुकलून सगल्या वाटांनी धांवताली . दांत हळडुळे जाय म्हणसर भिंडां जशी खावन जाली , तशी उरिल्ली भिंडां एकामेकांचे फाटीर मारून थंयचे थंयच तांची रंगपंचम चलताली .

सामकें पुरो जातकीच मागीर दिकान चिकचिकीत जाल्ले हात , भिंडांचे तांबडेच दाग पडिल्ल्या आंगाच्यांक पुसत आनी आंबट गोड रुचीन भिजिल्ली जीब ओंठार फिरयत सगलींजाणां सवकासायेन घरा परतताली . पोतयेतले बिबे जमनीर ओतून ती आवडूक मदीं घालून बसतालीं आनी आवडू दोन बारीक तोंकाच्यो बडयो घेवन बिबे चिरून तांचेमुखार दवरताले . पाचव्या चार बिब्यांतल्यान ताणे धवोफुल्ल म्होवलो मायर काडलो त्या बरोबर पुष्पाक आपणेय बिबो चिरचो सो दिसतालो आनी आवडचें आयक नासतना तें एक बिबो घेवन दोन बडयांनी धोंगशीत सुट्टाले . पुण म्होवलो भायर येवचो सोडन सगलो दीक मात ताज्या हाताक लागतालो ....

७८ : दोंगर चंवल्ला ....

मुंबय लागी आयिल्ली . गाडयेत सगल्यांनी सामान बांदूक सुरवात केल्ली . ही . टी . स्टेशनार गाडी बदलून जेन्ना पुष्पा गोंयां वचपाचे गाडयेंत बसले , तेन्ना ताका सूऽऽ जाले . अजून कितलोसोच पयस आशिल्लो दूदसागर आतांच ताचे नदरेमुखार फेंसाची फुला फुलोवंक लागिल्लो . पाचव्याचार शेतां मदल्यान धांवत सुटिल्लो तांबडे मातयेचो रस्तो आतांच ताका दिसंक लागिल्लो . आनी तो ल्हारी फाटल्यान ल्हारा फोडपी पाचवो निळो दरया ! ताजेच मोवशार रेवेत घरां बांदीत तर पुष्पाचें ल्हानपण मुखार सरिल्लें . थंयच आवडून ताका ल्हान ल्हान पेटायो कुल्ल्यो धरूंक शिकयल्लें .

ज्या आवडून ताका हे सगले शिकयल्ले , त्या आवडूची आनी ताजी भेट जावंक आतां चड वेळ उरूंक नाशिल्लो . घरा पावतकीर पुष्पाक पळोवन सगल्यांक आनंद जालो . धा वसांनी आयिल्ले नातीक आज्यान , आजयेन म्हन्यांत ओडले . ल्हानपणच्यो इश्टिणी रोखडयोच जमल्यो . खबरो करतां करतां वेळ सरसरीत वचंक लागलो . सांजवेळां मातसो सुशेग मेळटकीर पुष्पान जोती आनी आवयन आवडू खातीर दिल्लं कापड घेतले आनी आजयेक सांगन तें भायर सल्लें .

आवडूच्या आंगणांत पांच - स भुरगी खेळटाली आनी मेरेर बसून एक बायल तांदूळ आसुडटाली . पुष्पान आवडूची चवकशी केली .

" पडवेर आसा तें . " पुष्पा

भितर गेले . पडवेर एका हातुणाचेर पांगरून घेवन आवड न्हिदिल्ल . " बरें बी ना काय कितें ? ' अशें म्हणत पुष्पान ल्हबू उलो माल्लो , " आवू . ”

" कोण गों ? " दोळयार आडवो हात धरून बारीक पळयत आवडून विचाल्लें . हवि पुष्पा .... तुजे बाय . वळखलं ना म्हाका ? "

गो म्हाजें ? ” उमेदीन ताणे विचाल्ले . “ कितल्या वसांनी देखले गो तुका ? आतां व्हड जालें तं . वयनीबाय बी कशी आसा ?

" सगली बरी आसात . तुका कितें जाला ? तूं बरें ना म्हुण खबरच ना

6

बाय

92

"

म्हाका .

" म्हाजें आता म्हातारपण न्हूं ? ” अशें क्यलेवयर म्हणून आवडून रोखडोच विशय बदललो आनी विचाल्लं , " बाये , रावतले मगो तूं ? "

" हे सुटयेत हांगाच रावप . तुका याद आसा आवडू , आमकां सगल्या

आवडू : ७ ९

भुरग्यांक घेवन तूं रानांनी भोवतालें . बिबे , काण्णां काडून आमकां दिताले . आमचे बरोबर फुगडयो , धालो खेळटालें . बरें जातकीर तुवे म्हाका धालो शिकोवंक जाय आनी आमचे बरोबर काण्णां , काजू काडूंक येवंक जाय . तेन्ना तुजेकडेन जोती नासताली . निखट्या पायांनी तूं काट्याकुटयांतल्यान आमचे बरोबर येताले . आतां पळय , हांवें मोवशी जोती हाडल्यांत तुका ; आनी आईन कापड दिला हे पळय . ” आवडूमुखार पुष्पान दोनूय जिनस धल्ले .

इतलो वेळ उलोवपाच्या रंगांत आवडूच्या तोंडाकडेन पुष्पाचें लक्षूच नाशिल्लें . आवडूच्या दोळयांतल्यान दुकांच्यो झरी व्हांवताल्यो . पुष्पा काचाबूल जालें . आवू ,

कितें जाले गो ? ” ताणें काकुळटेक येवन विचाल्लें . " धुये म्हाजे ... " आवडून दोळे पुसत म्हळे , “ ... म्हाज्या पायांक कांटे तोपोत म्होणोन जोतीं हाडली तुयें ; पुण म्हाका पांय आसोन नासल्यापरीच . " " अशे कितें उलयता तूं आवू ? "

पाय धल्ल्यात बाये म्हाजे . चोलोंच्याक येयना म्हाका . आतां वरसभर जालें , काडटा दीस ... " . पुष्पाची दुकां गळून ताज्या हातांतल्या जोत्यांचेर पडटाली .

तुयें म्हाका जोतीं हाडली ? ... पाय नासल्यार नासो ... म्हाज्या माथ्यार दवरतेले ती हाव .... " अशें म्हणत ताणें हात फुडें करून ती घेतली आनी काळजाकडेन धरून ते परत रडूंक लागले .

तुज्या वांगडा तूं वयता थंयसर येवोंचे दिसता ... तुका बिबे चिरोन दिवोंचे दिसतात . बरें आसलेले जाल्यार .... ” आवडून सुस्कार सोडलो .

बाये , तुका म्हाज्यो धालो भोव मानताल्यो न्हूं ? ” आपल्याच नादांत ताणें फुडें विचाल्ले .

"

"

" हय आवू .

6

" त्यो पुण गावन दाखयतां तुका .... " अशें म्हणत आवडून आपल्या थर थरत्या आवाजांत म्हणूक सुरवात केली .

... हाणा गे कुदळ , काडा एक धेंपा तितूं रोया रोपा तुळशीचा गे बाये

तितूं रोया रोपा तुळशीचा .... " त्या सुरांचे बोट घरून पुष्पा परतें ल्हान जाले . पोल्यार हात धरून ते भिजिल्ल्या

८० : दोंगर चंवल्ला ....

दोळयांनी आक्ड कडेन पळयत रावलें . ताज्या कानार सूर पडत आशिल्ले .

" .... हे गे तुळशीची , पाचवीं चार पाना पती गेला रानां तुळशीचा गे बाये पती गेला रोमां तुळशीचा ... '

28

१२. अपुरबायेचें

कीण्ण रात ... बीण्ण काळोख ! मदींच पावसाचो ओलो स्पर्श आनी रात किडयांचे बेजारिल्ले सूर . ! त्या तालार सगळे वातावरणच कशे पिरंगंक लागला . शिणिल्लेवरी ... कश्टल्लेवरी ... ! निदान वेणूक तरी ते तशे दिसता . तें रावता ते चाळीतले ल्हान ल्हान संवसार जेन्ना दिव्यांचे दोळे धांपून काळोख पांगरूक लागिल्ले , तेन्नाच तेंय बी हातुणार पडिल्ले ; पुण हातुणार पडटकीर न्हीद घेवन येवंक ताजे दोळे विसरून गेल्यात . मन मात फाटलीं - फुडली चिंतना घेवन मखार येता ... येवजूंक लागता ...

फकत चिंतनानी कांयच जावचेले ना , हे वेणय बी जाणा ; पण तरिकय ताजे येवजुवप सोपना . फुडाराचे आशेर मनशां जियेतात खंय ! वेणूक मात फुडाराचें चितूंक भंय दिसता . दोळयांमुखार काळोख येता . सामको आतां हे कुडीत भल्ला तसो ... बीण्ण ... !

वेणूचे उजवे वटेन कोणेतरी सुस्कार सोडला . तातूंतलो शीण , तातूंतले दुःख वेणूक समजता . उमजता . ताज्याय काळजांतल्यान असले कितलेशेच सुस्कार सुटल्यात ... सुटत आसात . वेणूचे दोळे काळोख सांसपीत उजवे वटेन वतात . नदरेक कायं दिसना . पुण थंय ताजे व्हडले चली शोभा न्हिदला हे ते जाणा . शिणिल्लें , भागिल्ले शोभा ... पडूक आयिल्ल्या संवसाराक धिगी लायतना ल्हानपणांतच जाणटें जाल्लें शोभा ... कितले घिराचें आनी सोशीक ...

वेणचे दोळे काळखांतल्यानच आनीक मातशे फुडे वतात . शोभाक तेंकन निरू न्हिदला जातले . कुरंगुटी करून ... आंगा वयले पांगरुण पांयां पोंदा घेवन . पंदरा वसा सोंपत आयली ; पुण आजून भुरगेपणां सौंपनात . तशे पळयल्यार तें आजून ल्हानच . हांसपा - खेळपाचेच दीस ताजे . आनी खरे म्हळयार ताणें अशें हासत रावचें , फुलत रावचे , अशेच वेणूक दिसचेल ; पुण तशें तें दिसना . दिसता किं निरूनय मातशे जाणटें जावचें . शोभाभशेन थोडो भार , थोडी चिंतना आपणे घेवची . शोभान एक धिगी लायल्या ; हाणे दुसरी लावची आनी त्या आधारान

. !

८२ : दोंगर चंवल्ला ....

आपलोसंवसार पेलन धरचो . जाता तितले दीस ... भागीर आसाच नशिबांतलें ... !

वेणू कूस परतिता आनी हुनहुनीत स्वास ताच्या पोल्यार हुळहुळूक लागतात . मंद सोशेवप कानार येता . ताजे धाकलें चली सुरेखा थंय न्हिदला . सुरेखा ... कितले सोबीत नाव ! तें जाल्ले तेन्ना ताजी सोबीतकाय पळोवन वेणूच्या घोवान ताजे नांव दवरिल्लें ... सुरेखा ! आजयबी ताजी सोबीतकाय तशीच आसा . ते मुदयाळे केंस , ते काळेच दोळे , नाजूक ओठ ... सगळे रेखीव ! पुण कित्याक उपकरता ? ताजी गोरी पावला केना चलंक नात . ते दोळे पळयतात ; पुण तातूंत अर्थ ना ... समज ना . ताज्या तोंडांतल्यान उतरां येनात . येता फकत लाळ ... दीस आनी रात .... अखंड .... !

अशें हैं पिरों लुळे रेखा . ताजेखातीर वेणूचो जीव तुट्टा . सकयल - वयर येता . बाकीची मुरगी चलूक लागली ; उलोवंक लागली . रेखा मात फाटी उल्लें . पयलीं दिसले , थोड्या मुरग्यांक वेळ लागता . आनिकय दीस गेले ; पुण रेखा मात तशेंच उल्लें . जेन्ना वेणक खरें कितें तें कळळे , तेन्ना ताणें कितलो आकांत केलो ! ताज्या घोवान ताका धीर दिल्लो , फुसलायल्लें . पुण आज धीर दिवंक तो तरी खंय आसा ? सगलों संवसार वेणच्या माथ्यार उडोवन तो गेलो . ताज्या बदला रेखा गेल्लें जाल्यार ? वेणूचें मन ह्याच विचारा भोंवतणी ध्रुवता . आज ना “ फाल्या शोमा - निरूची लग्ना जातली . तांचे वेगळे संवसार जातले . जावय बरे मेळळे जाल्यार कितेंय आदार मेळत . ना जाल्यार मागीर ... आपल्या फाटल्यान रेखाचें करों ? आपूण आसां म्हणसर कशेय जायत ; पुण मागीर भयणींचे संवसार ताका वेंगेत घेत ? ... जल्मभर ? .... रेखा गेल्लें जाल्यार सगले प्रस्न सुटिल्ले . पुण तें आसा . लळे पिशें खरें .... पुण जितें !

तसल्या मनशांकच सदा चड जीण आसता . जाय तीं वतात आनी गेल्यार जाता ती उरतात ! वेण येवजिता . न्हिदांतच रेखाचो हात ताजे कमरेभोवतणी पडटा आनी वेणची तनरो मदींच तुट्टा , आपूण कितें येवजितालें तें चिंतून ताजे ताकाच खाल्लेभशेन जाता . भितल्ले भितर आपल्याचेर तिडकत तें रेखाक घट्ट वेंगेत घेता आनी शिणिल्ले दोळे धांपून घेता .... अळंग ....

ल्हवू ल्हवू रातीची पावलां पयस पावतात आनी सकाळचो उजवाड वाट कांडीत कुडीत येता .... काळखांत लिपिल्लें दळदीर उगडे करीत वेणूल्या संवसाराचेर पातळूक लागता . वेणू उठल्यार खूब वेळ जाला . सकयल नळाक

अपुरबायेचे : ८३

नंबर लावपाचो आसा . दूद - सेंटरार दुदाखातीर रांगेत रावपाचें आसा . पर्याक चाकां लावनच सकाळ सोपोवपाची आसा . शोभाक ऑफिसाक वचपाची ताकीद ; निरूचो शाळेत वचपाचो बोवाळ ; थंड आसा तें एकलेंच ... रेखा !

सदचे भशेन वेणू एके वटेन काम करता आनी एके वटेन येवजिता . आसात त्यो चिंता उण्यो म्हणून हालीं आनीक एक चिंता वेणू फाटल्यान लागल्या .... ती रावतात ती चाळ सामकी मोडूक आयल्या . बसी , ट्रक रस्त्यावयल्यान गेल्यार सगळी चाळ हालता . घोग्यांनी पावस पडूंक लागतकीर तर सामको भंय दिसता ... धस्स करून देवत म्हणून . शिवाय हाली हे भंयकांप जातात . चाळ केन्ना जमनी भरवण जायत म्हणून सांगूक येना . एक एक करून कितलींशींच बिराडो दुसरे . कडेन रावंक गेल्यांत . वेणूकय जायत्या जाणांनी सांगलां , चाळ सोडल्यार बरें म्हणून .... पुण वेणूक दिसता , आजून कायं मोडूंक ना ... कसोय जालो तरी आलाशिगे आसा .... तो सोडन खंय वचप ? जागो मेळटा ? .... तोय बी कमी भाड्याचो ? शिवाय रेखा .... ताका एकल्याक कुडीत दवरून बाजारात वचचें पडटा . अशा वेळार शेजारच्या आकाकडेन कुडीची चावी दवरून वेण भायर सरता .... निश्चित मनान . आनी आका रेखाचेर लक्ष दवरता . ही चाळ सोडून गेल्यार हो शेजारय सुट्टलो . एक फावट हे मुंबयंत जागों मेळत ... पुण आकाभशेन शेजार मेळंक मात कठीण !

रेखा नाशिल्ले जाल्यार वेणूक खंयय एक कड मेळ्ळयार जाताली ... पुण रेखाक लागून आकासारको शेजार आसत थंयच ताका कूड जाय आशिल्ली . शिवाय उण्या भाडयाची ... तशी ती मेळपाची आशा थोडीच म्हणा ! कोण सोदतलो ? ... आनी खंय ? ... झक मारूं ... वेणू येवजिता .... चाळ उबी आसा म्हणसर हांगाच रावप ... मोडल्यार मोडली ... आमकां घेवनच पडल्यार चड बरें ... सुट्टली ! .... '

इकरा वरां जायत आयल्यांत . शोभा , निरू केन्ना गेल्यांत . वेणकय भायर सर चेलें आसा . रेखाचे केंस उळोवन तें ताका न्हाणयता , हातुणार न्हिदयता आनी अपुरबायेन ताजेकडेन उलयता . लाळ गळयत रेखा हांसता ; हात हालयता ... ल्हान भुरग्याभशेन ! ... हरशी कसलीच बुद्द ना ; पुण आवयक पळयतकीर ताका भोव खोस जाता . ताजे तें बाब . शें तोंड तेन्ना येदे जाता . दोळे वेणूच्या तोंडाचेरच खिळून उरतात . आपल्या म्हन्यांतच बसून राव ... आपल्याक सोडून व ५ नाका ...

८४ : दोंगर चंवल्ला ....

अशे ते दोळे आपले परीन वेणूक सांगूक सोदतात . ते अर्थहीण नदरेतली ही विनवणी वेणूचे काळीज जूस्त कळखता . कळखता म्हणचे परस ताका ती जाणवता . आनी देखूनच आपल्या फाटल्यान रेखाचें कशें जातले हे येवजूनच तें कश्टी जाता . आपल्या पयलीं गेल्यार सुट्टले तरी ... तेंय बी आनी आपुणय बी ... पुण

कर्मभोग चुकता ! ..

रेखाक न्हीद लागतकीर आकाकडेन कुडीची चावी दिवन वेणू भायर सरता . बेगिबगीन कामां करून ताका परतुपाचें आसा . गरजेचेच थोडेशे सामान ... पुण तें घेतना वेणूची देड - दोन वर अशीच वतात . हातातल्यो पोलयो सांबाळीत वेणू बसीची वाट पळयता . इतल्यांत फायर ब्रिगेडची गाडी घांट घणघणायत वता ' खंय वता काय ती ? ... खंय उजो लागलो काय ? ... काय खंय बिल्डिंग कोसळ्ळी ? ... देवा ! ... वेणू काचाबूल जाता . आपल्यालीच चाळ बी न्हय मूं रेखा आसा भितर . पुण अशी अकस्मात कशी पडत ? उजो बी लागलो ना मूं ? कितेंय जावंक येद्देशे निमित्य पुरो जाता ! ... पुण ... खंय दुसरेकडेन बी उजो लागला जातलो ... आपले आपल्याकूच वेणू धीर दिता ; मनाचे समाधान करून घेता ; पुण तें जमना . ताका केन्ना काय घरा पावल्यार पुरो जालो .

बस येता . लोक फुडें सरूंक लागतात . वेणूय . ते गर्दै वांगडा आपशेंच मुखार पावता . तितले पुरतीं ताजी चिंतना मातशी विस्कळ जातात . पुण बसींत बसतकीर परत ताजें मन रेखा भोवतणी धुंवंक लागता ... जागें जालां काय तें ? ... भुकेला बी काय ? ... भूक लागल्यार पसून सांगूक येना पोराक ! ... अदमासान कामां करप ... आपणे जेवतना ताका लावप ... आपणे पितना ताका पिवोवप ... चुरचुरे !

बसींतल्यान देंवन वेणू घरचे वाटेक लागता . मार्गार गर्दी जमल्या . सगल्याक धुंवर जाला ... काळोख ... ' आवय गे ! ' वेणूच्या दोळयांमखार काळोख येता . आपल्यालीच चाळ जातली ... दुबाव ना ... दुबाव ना ... थंय रेखा आसा ...

एकल वेण धांवंक लागता ... थरथरत्या पायांनी . ताका काय येवजना ... कांय दिसना ... " रेखा ... रेखा ... बायगोऽ ... ” कोनशावयल्यान वेण फुडे येता . धांवतां धांवतां मदींच थामता . हय , ती ताजीच चाळ ... तातूंतल्यानच धुंवर भायर सरत आसा ... अज्याच्यो जिबल्यो वाऱ्या वांगडा नाचत आसात ...

लोकांक धुकलून ते मुखार धांव मारूंक सोदता . ताजे चली थंय आसा . लळे - पांगळे ... आपलो जीव वाटावंक येना तसलें ! ... पुण बंबवाले ताका वयर

अपुरबायेचें : ८५

बचूंक दिनात . कोण तरी ताका घट धरता . कितलेय केल्यार सुटंक येना . वेण हामेर फोडटा . “ ... पाया पडटां रे तुमकां ... सोडात म्हाका ... वयर वचूंक दियात म्हाका ... थंय म्हजे चली आसा ... एकटें ... ! "

गर्दैतल्यान वाट काडीत कोणतरी ताका फुटपाथेर हाडून बसयता ... फुसलायता ...

धीर दिता ... पुण वेणक तें कांयच आयकंक येना . ते परत अबै रावता ... इतल्यांत ताका आका दिसता – एके कुशीक बशिल्लें ... आनी आका म्हन्यांत ... रेखा ! ...

व्हांवतीं दुकां पुसनासतना ते थंय धांवता . रेखाक वेगेत घेता ... ताका सांसपिता , पोशेता ... ताज्या लाळीन भरिल्ल्या तोंडाचे उमे घेता .

दोळयांमखार ताजो संवसार जळत आसा ... ताका उबंत करीत ... पुण त्या खिणाक तरी वेणक तें काय दिसना . ताजे चली ताजे वेगेंत आसा आनी त्या समाधानांतच तें गुल्ल आसा .

रेखा गेल्लें जाल्यार जायते प्रस्न सुट्टले आशिल्ले , अशें ताज्याच मनान रातीच्या काळखांत चिंतिल्लें खरें ... पुण आतां रावचेलो आलाशिरो गेल्लो ; आशिल्लें नाशिल्ले उज्यान गिळिल्लें ; जायत्यो नव्यो चिंता उप्राशिल्ल्यो ; तरीय वेणूचे मन तें काय येवजिनाशिल्लें . कितेंय आसू ... कशेय आसू ... आपले चली आपल्याक जाय , इतलेच ते जाणां ...

मोटे मायेन रेखाक पळयत वेणू आपली वेग घट्ट करता ... ताका सामके काळजा कडेन धरता ... आनी ताज्या पोल्यार आपले ओंठ तेंकयत म्हणत रावता ... तें म्हजे ... अपुरबायेचें ! ”

32

बाय

123

८८ : दोंगर चंवल्ला ....

तातूंतली एक नोट हाडन हरचंदाच्या हातार दवरताली . व्हेल्ले पयशे कोणे कदीन हाडून दिले , तर कोणे दिले नात ; पुण तशे म्हणून बा कोणाकूच पयशे दिवंक फाटींरावली ना . कोणूय दुयेंत आसल्यार ताजे घरचे लोक बाच्या म्हन्यांत येताले .

बा , शांतुल्याक अशें अशें जाता ; कितें केल्यार बरें ? " ' भियेवं नाका आं . हे पाळ घे ; दिसांतल्यान दोन फावट झरोवन दिल्यार पुरो . ' ती म्हणटाली . सणिमियांचो आनी अडुळशाचो कसाय , हे तर तिचे फामाद वखद आशिल्ले . आनी तिज्या ह्या वखदांनी गण पडटालो हेय खरें !

आमचे ' बा ' क याद मात सामकी उणी आशिल्ली ; म्हणून ती पदराक गांठी मारताली आनी म्हाका सांगताली , ' गुण्याऽ , ही गांठ अमक्या खातीर . फाल्या विचारतकीर यादीन सांग गो . '

तिज्या पदराक दर दिसा चार - पांच तरी गांठी आसताल्योच . काम करता करतां मदींच तिजों हात ह्या गांठींचेर वतालो आंनी मागीर ती चाळणीत पडटाली किं आपणे हयो गांठी माल्ल्यात त्यो कित्याक ?

गुण्या गोऽऽ , गुण्या ss ' म्हाका उल्यांचेर उले वताले ; पुण खेळामुखार म्हाका ते आयकंकच वच नाशिल्ले . हांव जाप दिना ते पळोक्न मागीर बा कमरार हात धरून भायर येताली आनी परतून उलो मारताली . म्हाका ज्यूस्त कळटाले , किं काय न्हय , हे गांठी सोडपाचे काम आसतलें . पयस उबें रावन हांव म्हणटाले , बा , कुरकुटांतल्यो बियो दितली जाल्यार येतां . '

हय गो सायबिणी , यो मातशे . ' बा हांसून म्हणटाली , तेन्नाच हांव तिज्या म्हन्यांत वताले . आनी सांगताले - ' ही पयली गांठ मगे , गंगाकडल्यान भात कांडून घेवंक जाय म्हणून माल्ल्या . दुसरी गांठ - मिरसांगो सोंपल्यात , त्यो हाडूंक जाय म्हणून माल्ल्या . आनी तिसरी कित्याक माल्ल्या जाणा ? ' हाँव दोळे मिचकायत विचारतालें .

सांग गो पापया सडसडीत ... भितर कामां आसात म्हाका ' बा काकुळटेक येताली .

' सांगूऽऽ ? सांगूऽऽ ' हांव हेवटेन तेवटेन नाचत विचारतालें .

' तोमसोळ सो नाचूं नाका . सांग सडसडीत . ' बा म्हाका तापयताली . मागीर हवि ल्हवूच सांगताले ,

6 .

6

तुजेच यादीची गांठ गे ... : ८ ९

.

' आज रातची भायरी घेवपाची आसा न्हय तुका ... त्या खातीर ! '

नावाडगेंच पापीण ! ' अशें म्हणत बा तरतरीत भितर वचंक लागताली आनी बियो घेवंक हांवूय तिजे फाटोफाट धांवताले .

सगळया पणटुरां भितर हांव ल्हान , म्हणून तिजें चड अपुरबायेचें आशिल्लें . बाकिच्यांल्यो नदरो चुकोवन ती म्हाका कितें ना कितें तरी चोंदयत आसताली . पुण हांव तें खावन ओगी रावताले १ शेः शे :! ' आनीक इल्ले दी गे , ना जाल्यार सगल्यांक सांगतां ' अशें म्हणून हट धरताले . तें आयकून बा तापताली . ' परतून तुका कितेंय दिले जाल्यार काना कुडको काडून हळशिकेत उडयन ' अशें म्हण टाली ; पुण कितेंय तरी म्हज्या हातार दवल्ले शिवाय रावनाशिल्ली .

अशे हे ' बा ' न नातरां , पणटुरां आंगा - खांदार खेळयत एक दीस दोळे धांपले . तिजे शिवाय म्हाका चकिल्ले वरी जावंक लागले .

बा खंय गेल्या ? ' रात दीस हांवें विचारचें . ' देवागेर गेल्या . म्हाका जाप मेळटाली . केन्ना येतली ? "

देवागेर गेल्ली मनशां परतीं येनात ... ' कोण तरी म्हाका समजायतालो . बा परत येवची ना हे कळटकीर हांव खूब रडले . बा म्हाका जायच म्हुण बसले ; पुण गुण्या , आयलें गोऽऽ ' अशें म्हणत बा काय परत आयली ना . आनी तिजी वाट पळयतां पळयतां म्हजे ल्हानपण उडून गेले !

दोस गेले तशो पोन्न्यो यादी फाटीं पडल्यो . नव्यो यादी भितर सरूंक लागल्यो .

' बा ' च्या पदराक गांठींची शेपडी लांबताली तश्योच म्हज्याय मनांत आज यादींच्यो कितल्योशोच गांठी लांबतात . आज म्हजे मन ' बा ' च्या उगडासान घुसपून

गेलां ... तिचे यादीची गांठ सांसपीत बसला . पयशिल्ल्यान म्हज्या कानांत आवाज घुमता ... ' गुण्याऽ , ही कसली गांठ गोऽ ... ? ' आनी म्हजे मन जाप दिता ... ' बाऽ , ही तुजेच यादीची गांठ गे ! ... '

6

दो , चं .... ७

१४. गोरवां

फांतोडेचो हय - न्हय सो उजवाड गोठयाच्या पांख्या - खांचींतल्यान भितर सरूंक लागलो आनी सुकणी पांखां फडफडायत चिवचिवूक लागली , तेन्ना बुधी म्हस जागी जाली . मान वांकडी करून तिणें मखावयल्या घराकडेन पळयल . आता आनंदू मंगळूक घेवन येतलो ... ती जाग घेत रावली .

दार उगडपाचो आवाज जालो तेन्ना ती सट करून उबी रावली . आनंदू येतालो आनी फाटल्यान लटलटत मंगळू येतालो . मंगळूक पळोवन बुधीचे पाने तट्टटले . दांवें तोडून मंगळू म्हयांत धांवचें आनी ताज्या तोंडांत पान्यांतले दूद सोडचे शें तिका दिसले . दांवें ओडीत ती हाँबेवंक लागली . मंगळ तिज्या पान्यांक लागलो आनी बुधीचे सगले आंग खोशेन फुलून आयलें . मंगळूचे आंग चाटीत ती ताका मायेन पळोवंक लागली आनी तितल्यांत आनंदून हाडिल्लो तांबयो तिका दिसलो . ... हं ! बुधीन ल्हवूच सुस्कारो सोडलो . आता हो मंगळूक कुशीन काडटलो आनी आपल्याली आयदना पुराय भरून जातकीर मागीरच मंगळूक परत आपल्या म्हन्यांत सोडटलो ... पथून बुधीन सुस्कारो सोडलो .

आयदनां घेवन आनंदू परतलो तेन्ना मंगळू धोंगशे मारीत परत दूद पियेवंक लागलो आनी आपले भोवतणचे सगले जग बंधी विसरून गेली .

दीस जालो आनी गांवांतली सगली गोरवां राखण्यां वांगडा दोंगरा वाटेक लागली तेन्ना आनंदून बुधीचे दांवें सोडले . सदांचे संवयेन बुधी गोठयांतल्यान भायर सल्ली . चडशी सगली गोरवां बरीच फुडें पाविल्ली . खारव्यां - वाड्यावयली गाभणी सोमा म्हस मात फाटी उरिल्ली . बुधी तिच्या वांगडा चलूक लागली . सपल्यांत फुडें आशिल्ले दोन रेडे धांवत - पळत दोंगरावटेन वताले , तांकां पळोवन बुधीन तिडकीन तकली हालयली .

" कितें सायबिणी अधाशीपणा ! दोंगर खंय पळून वतात काय कितें ? काय तण बी सुकून वचपाचें , आसा एका मिनटान ! "

तिनें उलोवणे आयकून सोमा फकत हांसली . बुधीच फुडें उलोवंक लागली ;

गोरवां : ९ १

" खरे सांगपाचे जाल्यार म्हाका दोंगरार वचचे परस गोठयांतच रावप आवडटले आशिल्लें . "

" कित्याक गे ? " " म्हजो मंगळू आसा न्हय गोठयांत ! ताका सोडून खंय वचनच - शे दिसना . ”

मागीर राक्ली ना कित्याक तर ? " " बऽऽरें रावचे शें दिसले म्हणून रावंक मेळटा आमकां ! ” बुधीन हुस्कार सोडलो .

थोडो वेळ दोगय जाणी मोन्यानी चलत रावल्यो . गळयांतल्यो घांटी तितल्यो किणकिणटाल्यो .

पावसान ओली जाल्ली वाट चडून सगलों गोरवां दोंगरार पावली . पाचवें चार तण सगलेकडेन पातळिल्ले .... आनी मातसो व्हडलो जातकीर मंगळय बी येतलो हांगा ... बुधीचे तकलेत आयलें . शेपडेन आंगावयले मूस आमडीत मातसो वेळ ती ओग्गी उबी रावली आनी मागीर सवकासायेन चरूंक लागली .

चंद्र रेडो म्हन्यांतल्या रेड्याक सांगतालो ... “ तूं कितेंय म्हण , पुण हे तण तितले रुचीक न्हय . पैर हांवें शेतातले थोडे पीक खाल्ले . वा ! आजून रूच

जिबेर आसा ...

22

नांय जाल्यार चंदू खूबच ल्हेंवटो . बाराय काळ खाणाचेर नदर . त्या दिसा शेतांत पडलो म्हणून कितलो मार खालो पाडपडिल्ल्यान ! रूच जिबेर आसा खंय ! आनी वळ नात काय कितें फाटीर ... बुधीन बकच्छायेचे नदरेन चंदूक पळयलें .

मुखाक्यल्या झाडावयलो कावळो बुधीक पळयत आशिल्लो . बुधी शिंगान फाट खरपिताली ; शेपडी आंगार आपटून मुसांक आमुडटाली ; ते पळोवन खावपा सारके कितेंय मेळत अशें दिसून कावळो अळंग सकयल देवलो आनी भोवडेक भायर सरिल्लेवरी नेटान बधीचे फाटीर बसलो . तिज्या आंगवयल्यो किट्टयो तो चोंच मारून खावंक लागलो तेन्ना बुधीक सूऽऽ दिसले . आनी ती सुसेगादीन चरूंक लागली .

तन्नी - धाकटी शबरी म्हस बेठयाबेठी हेवटेन तेवटेन धांवताली . " सोबता हे म्हशीचे जातीक ! ” सोमा बुधीच्या कानांत फुतफुतली " कितलेय

९ २ : दोंगर चंवल्ला ...

सांगल्यार लेगीत समजना . म्हणटा , रेडे उधळटात तेन्ना बरी सगली तोंड धांपून

बसतात ! "

बुधी जाप दिवंक वताली , इतल्यांत शबरी थंय येवन तेंकली . " पाडवो केन्ना ? " तिणे विचाल्ले .

सोमान मुद्दामच कानार केस काडले . बधीन तिरशे नदरेन पळयलें जाल्यार शबरी जाप मेळटली म्हणून थंयच राविल्ली . बुधीचे नदरेक नदर मेळटकीर परत तिणे तोच प्रस्न केलो . तेन्ना मागीर बुधीक उलोवचेच पडले .

" घरा - घरा मुखार पणटयो पेटल्यो , म्हणटकीर कळटले तुका पाडवो लागी आयला म्हणन . निकतोच पावस सुरू जाता थंय आसा ; तो पयलीं सोपं दी ! ” खूब तेंप आसा तर आजून .

" शबरी करटी जाली आनी कितेतरी चिंतीत थंयच्यान गेली .

" हिका इतले बेगीनच पाडव्याचे वेध लागले दिसता ! ” बुधीन सोमाक म्हळे . .

" कित्याक लागचे नात ? गोंडयांच्यो माळो गळयांत घालून बरेंऽ मिरोवंक मेळटा न्हय ? " सोमा फणफणली . बुधीच्या दोळयांमुखार पाडव्याची परब नाजुक लागली .

" .... अंदू म्हज्या मंगळूचो पयलो पाडवो ” तिणें सोमाक सांगले . सोमान फकत हुंकार दिलो .

पोट भल्लें तेन्ना दोगयजाणी उदका - कोंडांत वचून बसल्यो . सूर्य माथ्यार पाविल्लो . दनपार रखरखताली . थंड उदक आंगाक लागतकीर बुधीक बरे दिसले . दोळे धांपून ती खंथ करूंक लागली . कोंडांतल्यो बेबक्यो तिजेर उडक्यो मारीत आशिल्ल्यो ; पुण तिजें तांचे कडेन लक्षच नाशिल्ले .

सोमा आनी काणी म्हस उलयताली . मुखावयल्या झाडा सकयल दोन - चार गायो बशिल्ल्यो .

६६ थंय बसल्यात त्यो हांगा तरी येवन बसल्यार जाताले ... बरेंऽ थंड दिसतले आशिल्लं " ताका पळोवन काणी म्हशीन म्हळे .

बुधीक हांसो आयलो .... त्यो हांगा येवन बसतल्यो ? हे काणेक म्हणून मातय अक्कल ना .... तिणें मनांत म्हळे .

" आगे पापणी , त्यो गायो ... त्यो चिखलात कशो बसत ? "

गोरवां : ९ ३

काणेन कान हालयले आनी ती ओग्गी रावन रवंथ करूंक लागली , " ह्या दिसांनी लक्षा रेडो खंय दिसना तो ? " शबरी कोणाक तरी विचारताली .

" तुका खबर ना ? पयर ताजी आनी आयत्याची धिरी आशिल्ली . तातूंत ताका . बरोच मार लागलो ... "

बुधीन फट करून दोळे उकते केले ... आं हां ... तरीच इतली गर्दी जमिल्ली त्या दिसा ... दर फावटी घेऽऽ म्हणून गर्दी जमता घिरी पळोवंक . मनशांची वृत्तीच असली ! मुद्दाम धिरयो लावप आनी मजा पळयत बसप . फाटले खेपेक चंद्रूक दूख जाल्ली . त्या आदी पोवळू . . .त्याय पयली ... बंधीन खेदान मान हालयली .

आज मंगळ ल्हान आसा ; फाल्यां तो व्हड जातलो . मागीर ताजीय धिरी लायतले . एकाद्रो तोय दुखवतलो ... येवजू - येवजून बुधीच्या पोटांत कितेशेंच जावंक लागले आनी ती हुस्कारली .

दनपार देवंक लागिल्ली . शबरी आजून नाचतच आशिल्ली आनी सोमा दोळे मोट्टे करून तिजेर नदर दवरताली . चंद्रूच्या.शिंगांक शिंगां घांशीत शबरी तिट्टी ट्रंक लागली , तेन्ना मात सोमाच्यान सोसूं नज जाले . बुधीक धोंगसून तिणे म्हळे ,

पळय , पळय ! कशी तिटतिट्टा पळय पापीण ! सोबता हैं ? " " आसूं गे ... " जड जाल्ल्या दोळयांनी बुधीन म्हळे . “ ... दोन - तीन विता जाली म्हणटकीर आपशींच निवळटली ?

सोमा भितल्ले भितर घसमटत रावली . सांजवेळ जाली तेन्ना बधीचो जीव वयर सकयल येवंक लागलो .

आजून परतुपाचे जाले ना काय ? ' तिणे हेवटेन तेवटेन पळयलें . राखणे खबऱ्यांत रंगून गेल्ले . उठून एकलीच उबी रावन ती बेठीच हांबेवंक लागली .

आजून जालें ना काय परत वचपाचें ? ' तिणे भितल्ले भितर म्ह .. नाचून नाचून जाम जाल्ली शबरी लागीच बशिल्ली .

इतली ताकीद कित्याक जाल्या तुका घरा वचचेली ? " तिणे अजापान विचाल्लं .

बुधीन शबरी कडेन पळयले आनी ती हांसली , " इतले बेगीन कळपाचें ना तुका तें . त्या खातीर गोठयांत आपल्या रेडकाक

6 .

९ ४ : दोगर चंवल्ला ...

सोडून येवच पडटा . "

शबरीन बेठेच तोंड फिरायलें .

तिळसांज जायत आयली तेन्ना मात सगल्यांकूच घरची ओड लागली . आपले जड जाल्लें आंग केना एकदां गोठयांत व्हरून घालतां , अशें सोमाक जाल्ले . शबरीच्या सुस्तावल्ल्या देहाक गोठयाची उब जायशी दिसूक लागिल्ली . चंद्र लेगीत काचाबल जाल्ले भशेन बेठोच देवतेर नदरो मारीत आशिल्लो . बुधी तर मंगळूचे ओडीन केन्नाची आकूळ - पिकूळ जाल्ली .

सगळयांकूच गोठयाची ओड लागिल्ली . फकत परतुपाची शिटकावणी तितली मेळपाची आशिल्ली .

123

१५. कू

कूऽऽ , ए कूड , आज कितें जालां गो तुका ? ... ओगीचशे आसा ? " ' को ' न माये - मोगान ' क ' क प्रस्न केलो . चोंच घट्ट चिड्डून धरीत . ' कू ' न गळयाकडेन आयिल्लो हुडको परतिलो आनी मान सकयल घाली . दोनूय पायांनी माती फाफशीत को ' न एक किडो वेंचलो आनी'क ' च्या मखार धरून म्हळे , " घे , खा हो . ” पुण ' कू'न मान परतायली ; दोळांतली दुकां पांखांक पुसली . ' किडो खा खंय ! म्हाका हांगा खावचे जेवचे काय येवजना . आनी हाका स्वावचे बगर दुसरे काय येवजना . आशाभगत स्वंयचे कडलो ! ' क ' न तिडकीन कोब्याकडेन पळयलें .

चोंचीतलो किडो गिळीत ' को ' ' कू'च्या म्हात आयलो . हरशी आपणे उस्तिल्लो किडो झोपय मारून खावपी ' क ' आज ' धे , खा ' म्हळयार लेगीत खायना म्हणटकीर प्रकरण बरेंच बिघडलां शें दिसता , अशे मनांत येवन तो मातसो काचाबल जालो . फाटी शिबऱ्या कोंबये वांगडा तो किटकिट्टा ते पळोवन ' क ' अशेंच फुगन बशिल्ले . त्या दिसाच्यान ' कू ' लागी आसतना जमता . तोवेर दुसऱ्या कोंबधांक पळोवप ना , अशें को'न थारायल्ले . पुण दुसयो कॉबयो बेठ्योच पांखां हालयत हेवटेन तेवटेन भीवंक लागल्यो म्हणटकीर केना केनाय ताजो नाईलाज जातालो ; तांच्यो मस्कयो माल्ले बगर ताज्यान रावं नज जाताले .. पुण आज ' क ' लागसाराकच नाशिल्ले ; म्हणटकीर ताजे जालो तरी कितें ? विचाल्ल्यार पुण सडसडीत सांगतले ? दोन वरां चोंच घट्ट दामन बसतले अरवळ करों !

क , आज तूं ओगी कित्याक ? ” " को ' न इतल विचाल्ला मात , ' क घसघशीत रडंक लागले . ' को'न शेप्याच्या पिसांनी ' क ' चे दोळे पुसले आर्न मायेन म्हळे , " कितें जाला तें तरी सांग मगो . "

को , म्हज्यान आतां घडटा तें सोसू नज रे ... " ' क ' न . ' को'च्या खांदार मान दवरून म्हळे .

कितें घडटा ते काय ? ... ' को'चे विचारचक्र धुर्वक लागले . ते गोरे फॉरेनर

63

G

९ ६ : दोंगर चंवल्ला ....

C

कोंबयेक हाव भोवन भोवन पळयतालों तें ज्यस्त पळयलें काय ' क ' न ? चोरयां पळयतालों हरशी होव ... किते दिसताली ती ! वा ! काय बरी मोडत मोडत चल ताली ! इतली वांत भोवली , नाचली ; पुण सगळी पांखां जागच्या जाग्यार ! ना जाल्यार हे क धंडलो कशे चलतले . हांगच्यान थंय वचचे पयलीं दोन पुण पांखां गळयतले .

क ' च्या दुकांनी ' को'चो खांदो भिजूक लागली तसो तो भानार आयलो , ' कू'च्या माथ्यावयल्यान चोंच भोवंडावंक लागलो . हुडके आडावन धरून ' कू ' न म्हळे ,

" को , अशेच जायत रावल्यार हांव कितें करूं ? " " अर्श'जाला तरी कितें गो ? " आजय बी ताणी म्हगेले तांत फोडले रे ! ... "

कून हिमटी काडली . ही आपल्याचेर शेकचेली भानगड़ न्हय , हे कळन ' को'क मातशे सूऽऽ जालें आनी तो सांवरून बसलो . सद्दां उठून ' कू'ची तातयां फोडप.म्हळयार कितें ? अशें केल्यार वंश कसो वाडचों पडलो ? ... ' क ' सांगत आशिल्लें ,

" हांवें ज्यूस्त रांदचे कुडीच्या जनेला भायल्यान रावन पळयलें . तांतें घालून हांव उठटा थंयच आसां , आबोल्यान ते रोखडेंच व्हेलें आनी तव्यार घाले . चर्रर करून आवाज जालो ... म्हज्या काळजांत कितें जाले म्हणून सांगू ? ... थोड्याच दिसांनी तांतयांतल्यान सोबीत शें पील भायर येतले आशिल्लें रे ... !

. ! " ' कू ' परत रडूक लागले .

रडूं नाका कू ... केन्ना तरी ही मनशां तांतयां फोडपाचे थांबयतली , ... मागीर ... "

ना रे को , आज कितले दीस जाले , हवि तांती घालतां ; पुण घालता खिणाक ते फोडून उडयल्ले म्हाका पळोवचे पडटा . इतले खेप तांतीं घालून सुद्दा म्हज्या पांखांपोंदा पिलां नात ती नाच . असले कसले फुटकें नशीब म्हजें ? ” ' कू ' सुस्कारू लागले .

' को ' क कितें सांगचे तेच कळना जाले . बशिल्ले कडेन ताणे माती उस्तूंक सुरवात केली आनी किडे खायत तो येवजंक लागलो .

हाचेर एक उपाय आसा . हाली मनशां संपार वतात तशें तय वच

रे

१

कू ,

क : ९ ७

"

" खरच !

" "

" म्हणचे कितें ? " " म्हणचे तुवे थोडे दीस तांतयां घालपाचें बंद करप ...

" तशे केल्यार हांव रवाण्याक बसला अशें समजून , पायांक बांदून उरफाटें हुमकळायतलीं मरे ती मनशां म्हाका ... "

कितले दीस हुमकळायतली ? निमाणे वाजेवन ती तुजी मागणी पुरी करतलीच . "

कू'चे मन आशेन भरून आयलें . दोळे पुसून ते हांसले आनी मागीर ' को ' वांगडा उश्टवान्याची वाट चलंक लागले . थंय गोबोर उसतीत काळी कोंबी व्हडल्या व्हडल्यान तापतली .

" हिजे आनीक कितें जाला काय ? " ' को'न ल्हवच ' क'क विचाल्ले .

" कळटले ... " ' क'न म्हळे आनी ते काळे कोंबयेच्या म्हन्यांत गेले . पुण ताणे विचारचे पयलींच ' काळी ' हुमशा हुमशानी रहूक लागली .

' को ' सामको वाजेल्लो . सगळे कडेन रडारड ! वाज बश्टो ! ह्या कोंबयांक आज जाला तरी कितें ? पांखां हालोवन पाय ताणून ' को'न आळस दिलो आनी हेवटेन तेवटेन नदर भोवडायली . ती गोरी फॉरेनर कोंबी हेवटेनच येताली . तो पळयतच रावलो . ती लागी पावली तशे ताजे काळीज धडधडूंक लागले . माथ्यावयलो तुरो हालयत ताणे मान वांकडी केली आनी एक साद वायर सोडून दिलो . गोरेलेन तो आयकन तोखणायेन ताचे कडेन पळयलें . ' को ' क आपुण कृतार्थ जाल्ले भशेन दिसलें आनी तो तिजे वटेन मुखार सरूंक लागलो ; पुग ' कू ' आडवें आयलें .

" पळयलें काळी कितें म्हणटा ते ! " ' कू'चो आवाज रडकुरो येतालो .

" कितें म्हणटा ? " ' क ' च्या माथ्यावयल्यान गोरेलेक पळयत ' को ' न विचारूंक जाय म्हणून विचाल्ले .

आज खंय धनयान बाजारांतल्यानधा - बारा इल्ली इल्ली शी पिलां हाडलीं आनी काळी खाण्याक पडिल्ली थंय हाडून दवल्लीं . खाण्याक पडिल्ले कोंबडे पोंदा तांती दवरपाचे सोडून दुसऱ्याली पिलां दवरूंक लागले म्हणटकीर माणसुकी

66

आसा ... ? "

' को'चे ' क ' च्या उलोवण्या कडेन लक्षच नाशिल्लें ; पुण ' क ' सांगत आशिल्लें .

१८ दोगर चंवल्ला ...

" काळेन चोंची.मारून पिलांक पेल्यान धांवडायलें . बेठीच दुसन्यांल्या पिलांक ती कित्याक पाखापोंदा घेतली ? कोणाली कोण जाणा ! काळी म्हणटा , आपल्याक पोसकी पिला नाकात . कोऽ , अशी दुसऱ्याली पिला हाडून काळेचे उबेक दवरप सोबले रे धनयाक ... ? " ' क ' न पोटतिडकेन विचाल्लें .

गोरेली कोंबी ' क ' च्या फाटल्यान राक्न उलोवणे आयकताली . आजन फाटले सुस्तीतच आसात हयो कोंबयो , अशे नदरेन तिणें ' को ' कडेन पळयलें . ' को ' भुल्लुसलो , मुरकटलो आनी बेठोच साद घालूक लागलो . ' क ' आपलेच चिंतेत आशिल्लें . काळी ताज्या कानांत कितें सामताली आनी

ची चोच अजापान उगडी पडिल्ली . " को , आयकले तुवें ? त्या पिलांक आक्यच ना खंय ! "

" कितें पिशेपणां उलयता गो तूं ? आवय नासतना पिलां कशी जातली ? " ' को ' न ' क ' क पिशार काडले .

काळी कितें सांगता पळय . ही पिला खंय पेटेंतल्यान भायर सल्ल्यांत ... " . " पेटेंतल्यान ? ... " को अजापलो .

" Incubator म्हणटात ताका .. " सगल्यांकडेन तुच्छतेन पळयत गोरेलेन सांगलें .

' कू ' क तिडक माल्ली . गाळी घालीत तें गोरेलेच्या आंगार धांक्ले ; पुण ' को ' मदी आड आयलो आनी तेदोळ म्हणसर गोरेली जीव घेवन पयस धांवली .

खरशेत , धांपेत ' कू ' परत ' काळे ' म्हन्यांत आयलें . पाय पोटापोंदा घेवन गोबरा फोंडाऱ्यांत बसून ते चिंतूंक लागले ...

तातयां उबोवंक लेगीत आता कोंबयेची गरज नाशिल्ली , म्हणटकीर निर्भक अर्थ खंय उरिल्लो ? ... जगप तरी कोणा खातीर ? घाल्ली तांतयां तव्यार पडटालीं आनी उरिल्ली पेटेंत वचून पिलां जावन मायर येताली . तांतीं घालपाचे प्रास आमी काडप आनी ... आनी ' क'चे दोळे भरून आयले .

' को ' ते गोरेलेच्या फाटल्यान क्तालो तें दिश्टी पडूनय ' कू ' फोंडारांतल्यान उठले ना . मुखाक्यल्यान एक टोळ उडयो मारीत गेलो , तरिकय ताणे चोंच मारून ताका धल्लो ना . तांतयां घालन लेगीत आपल्याक पिला पोसकी घेवची पडत काय कितें , हो विचार मनात येवन भोवन भोवन ताजे दोळे भरून येताले ...

एम

१६. स्वीट ड्रीम्स्

आयतार आशिल्लो तरीय सदांचे संवयेन गुलक साडे संकच जाग आयली . झांबय दीत ताणें कूस परतिली . शालू आजून सोशेताले . साडी पायांवयल्यान वयर सरिल्ली . पायांवयली काळी चरचरीत ल्हव हय - न्हयशा उजवाडांत लेगीत लक्षांत येताली . गलची नदर आपसुकींच आपल्या पायार गेली . तशेच ल्हवेन भरिल्ले जड्डे पाय - दादल्यभिशेन ! खुमणेच पयलीं चुट्टी पेटिल्ले , मागीर पाय जड्डे आसल्यार अजाप कसले ? म्हणूनच तर चाळीस वर्सी जाली , तरी आजून व्हंक लच . उल्ला . व्हंकल म्हणटना गुल घुसपले . चाळीस वसांचे घोडयेक व्हंकल म्हणप ? ... आज चाळीस वसाँची व्हंकल .... फाल्यां पन्नास ... परां साठ - पाड पडूं ! ...

आंग वळीत तें उठले . दांत घांशीत फुडल्या दारांत गेले . तिरीबाप्पागेर आयज बोवाळ सो ? नितूक पळोवंक येवपाचे नात मूं ? गुलक कल्ल जालें . जमना बी मूं ताचं हे खेपेक ? पयरचे पोर हे . कालमेरेन व्हिस्तीद घालून भोवताले . म्हणटा खिणाक व्हंकल जालें ! ... गुलूचे तकलेत येवन गेले . शालू उठून भायर आयिल्लें .

नितूक पळोवंक येवपाचे आसात दिसता ! ' फाटल्याच म्हयन्यांत त्या नायकागेरची पळोवंक आयिल्ली न्हय गो ताका ? " " थंय जमले ना तें नकळो तर तूं ? वाडिल्ली व्हंकल आसा म्हणसर दाखोवपाचे आक्त हे जातलेच . "

" अशें ? ” शालून मुद्दामच विचाल्लें . गुलून ताची नदर चुकयली . शालय वाडलां , आपले परस चार वसांनी ल्हान तें . आपले सोयरिकेखातीर बापायन त्रास तरी घेतल्यात ; पुण शालूची कोणे वासपुसच केली ना . केली ना म्हणचेपरस आपणे करूंकच दिली ना . तेन्ना आपले पयलीं शालूचे जायत म्हणून भिलें । आतां तें भायले भायर खंयय जमयत आनी आपुण एकलेच उरत हो भंय फाट सोडीना . शालू शाळेत शिकयता , चार चौगांत मिसळटा . खंयचो मास्तर बी

१०० : दोंगर चंवल्ला ...

गुटलायना मूं तें ? ह्या विचारान तकली केन्ना केन्नाय पिकार जाता .

गुलन ल्हवूच शालूचेर नदर माल्ली . ते हात वयर करून केसांचो आंबाडो बांदताले . दातां फेणो , रांपिल्लो रंग , केंसां शेणकुली - शीः ! .... नदर तरी घालपाची असा हे शालचेर ! आपलो रंग तरी मातसो उजळ . दोगांय वांगडा भायर सल्ली आनी केन्ना कोणे पळयलेंच जाल्यार ते आपल्याक , हे लक्षांत येवन गुलक मातशे बरे दिसले . पुण कायंच सांगूक येना . आपणे जागरूक रावल्यार बरें . फार्टी ताणे त्या परुळेकर मास्तरा वांगडा मातशी दाटी केल्ली . ती पातळ करता म्हणसर जीव अर्दो जालो . मोढ़े आसा शालू , भितल्ले गांठीचें ! भायले भायर जमोवंक सोदता !

तिरीबाप्पाले चेडूं जनेलाचे हारशे पुसतालें . गुलून ताका शुत् केले . " कोण येवपाचे आसात काय कितें गो ? " चेडवान आयकलें नाशिल्ले भशेन केलें आनी ते फडफडत भितर गेले . ही चेडवा हाली मातल्यांत . कितय विचाल्ले जाल्यार बरेभशेन सांगलें अर्श ना . जावं ! सांगले ना म्हणून कितें जालें ? दिश्टी पडचें ना काय कितें ? तरतरीत तें भितर गेलें . आज सगली कामां आटापून बेगीन बेकार जावंक जाय , विचारान ते सडसडीत कामाक लागले .

ते केंस कळयताले तेन्ना शाल न्हावन भितर सल्लें . ओलो वालो आंगाक चिप्प बशिल्लो . फाटीची गाबदळां , घागरो बांदता थंय पडिल्लो काळोच कट पळोवंकूच जायना आशिल्लो .

" आवंय ! शालू , हाली बाये तुजेर सामकीच नदर घालूक जायना . शालचे तोंड उतल्ले . “ आतां कोणे नदर घालंक जाय आमचेर ? "

तजालेच गो . तशे पळयल्यार आज आमीच सुखी . लग्नां जावन कोण कितली बऱ्याक पावली तें खबर आसा ! "

शाल भितर गेले . गल तरतरीत ताच्या फाटल्यान गेले .

6 पोर्स बोरकाराल्या अनचे लग्न जालें . फाटींच ताच्या घोवाचो पाय मोडलो ; नोकरी गेली ; ते त्रासांत पडला ... धारू माक्शेले निलू पयर घोवाच्यो खबरी सांगून रडटालें . घोव खंय सोरो पिता आनी निलक बडयता . कुंदालो घोव ऑफिसांतल्या एका किरिस्ताव चेडवा फाटल्यान पडला . बाबूमामाल्या सुलूलों घरची ताका कशी बुड्डून खातात तें तूं जाणाच ...

ह्या

92

स्वीट ड्रीम्स् : ११

शाल मोन्यानीच साडी न्हेसत आशिल्ले . हे सगळे कितले फावटींच आयकन नालां . कान सामके किटल्यात . लग्न जावन बऱ्याक पाविल्लींय जायती जाणा आसात ; पुण तांची नांवां गलन केन्नाच घेतली नात . शालय ताका ती सांगूक वचना . गुलूक खबर नासतना आसा ? आपल्याच मनाक तें फटोवंक सोदता , काय दुसऱ्यांक पिशार काडूंक सोदता , ताचें तेंच जाणा !

साडी न्हेसतां न्हेसतां शालून मुखावयल्या हारशार नदर माल्ली . गुल म्हणटा तें फट न्हय . नदर घालपाची ना . चाळीसांक लागी पावले , आता कोण नदर घालीत ? पुण पिशे मन आजून आशा धरून आसा . केन्ना तरी कोणाच्या तरी नांवान गळयांत मणी बांदूंक मेळत ...

तूं नकळो शालू ; शेवतूमावशेलें जया पेयर घोवाक सोडून आयलें खंय गल धादोसकायेन सांगतालें . त्यापरस आंकवार आशिल्लें जाल्यार कितें वायट जाल्ले ? आतां गांवभर हळशीक जाली ना ? "

शालची तकली कणकणूक लागली . गुल रंगार आयिल्लें . तितल्यांत तिरी बाप्पाली बायल सालांत आयली म्हणपाचे ताणे पळयलें आनी बेगिबगीन तें जनेलांत वचनं उबे रावले .

वचून तिरीबाप्पागेर सगल्यांक गुलूचो दुस्वासी समाव खबर आसा . जाता तितली तीं ताका चुकयतात . पळोवंकूच ना शें करतात . आताय होनीबायन ताका पळोवंक नाशिल्ले भशेन केले . पुण तिच्या कपलाक आंठयो पडल्यो .

" ए होनीबाय , निवळशी करता ? कोण येवपाचे आसात काय कितें गे ? "

बरें , येवपाचे नात म्हळे म्हणून लिपता ? तांच्या सालांत कितें चल्ला ते गलगेरच्यान ज्यस्त दिसता . " हांचे वळखीचे कोण येवपाचे आसात ... " होनीबायन मोघम जाप दिली .

अशें ? म्हाका दिसले नितूक पळोवंक बी .... " होनीबाय सडसडीत भितर गेली . पाड पडिल्ले कुच्छित्री खंयचेकडले ! आपुण केर्दै वाडलो ते पळयना ; दुसऱ्यांक कोण पळोवंक येतात ताच्यो चवकश्यो . धवळूक ! फिस्स करून हांसत

गुल परतले .

६ " पंदरा - वीस जाग पुण पळोवन गेले जातले न्हय गो नितूक ? खंयच बाये पसंत पडना .

१०२ : दोंगर चंवल्ला ...

" पडटले एक दीस . बापूय आनी भाव हात - पाय हालयत आसात . सुशेगाद बसूक नात चली वाडटा ते पळयत . " शालचे थोमणे

गुलक बरे कळटात . पुण तें काना मनार घेना . आपणेच आडमेळी हाडिल्ल्यान बापूय शालूले सोयरिकेक मुखार सरूंक पावलो ना . आपले पयलीं ताका लग्न केल्यार आपुण जीव दितले , अशें भेश्टायले म्हणूनच तो फार्टी सल्लो , हे शालूक पुराय खबर आसा म्हणपाचें गुलू जाणा . बापाय फाटल्यान सोयरिकेक मुखार सरपी कोण उल्लो ना . वय वाडत रावलें . केन्ना केन्नाय वित्रागांनी शाल हे अशे थोमणे मारता .

साडेपांचांक सुमार तिरीबाप्पाले सोयरे आयले . दोन दादले - दोन बायलो . सगलो वेळ पड्डया फाटल्यान बसून आशिल्लें . मोटारीचो आवाज आयकून शालय ताच्या म्हांत आयलें .

" हो तो भुरगो सो आसा तो न्हवरो जातलो . बरो दिसता , न्हय गो गुलू ? "

" हे पयलीं येवन गेले ते कितें वायट दिसताले ? बरें दिसना तें नितू . होय बी पसंत करीत सो दिसना गो ताका . ” गलच्या तोंडार हांसो फुलिल्लो .

शालक भयणीचो हो असलो सभाव मानवना . आपल्यालें जालें ना म्हणून दुसन्याले जावचें न्हय , अशी इत्सा करचीच कित्याक ?

" पळे पापीण कशे लजेता तें ! आतांच सगळे सोपोवं नाका , थोडे फुडले फावटी लजंक दवर पाडपडिल्ल्या .... "

" तुजें नाका आशिल्लेंच गुलू . गलूचे शालूकडेन लक्षच नाशिल्लें .

“ पोव बी थापून रंगयला पळय खुमणे ताका भुलोवंक . तरी बरें , कोण भुलना चंचड्डाक . ” गुलू सामकें किंवाटयान अलयताले . शालूक ताच्या तोंडाकडेन पळोवं नज - जालें .

" लग्न म्हळ्यार फुलतात .... सोयरीं भायर सर म्हणसर गुल थंयच बसून आशिल्लें . न्हवन्याच्या तोंडाक बारीकसाणेन पळोवन तें फिस्स करून हाँसले .

" फिसकटले गो तें शालू .

"

59

"

शाल ओग्गी .

"

न्हवन्याच्या तोंडार हांसोच ना . येदोळ भितर सरतना बरो हांसतालो . आतां

स्वीट ड्रीम्स् : १०३

निरशेल्लेवरी जाला . आनी तिरीबाप्पा कसो पंळय सुणो कसो लेंगें लेंगे करीत ताच्या फाटल्यान वता . जमचें ना तें हेय फावटी . "

हांसतच गल बाजेर येवन बसलें . दोळयांतल्यान दुको यो म्हणसर हाँसत रावले . मागीर खरशेत ताणे तोंड पुसलें आनी स्सू करून थंयच आडवें जालें .

मोटे आशेन रावतली तिरीबाप्पागेरची . फुसकी आशा ! म्हाका विचारात कितें जाप येतली ती . गुल धादोसकायेन हांसले . मागीर ताका एकदम शालूची याद जाली . फट्ट करून ते उठले . लोकांगेर हे असले आक्त जावन गेले म्हणटकीर शालूचे तकलेत लग्नाचे विचार घुवंक लागतात , असो गुलक दुबाव आसा .

शाल पुस्तक वाचतालें . गलन बारीकसाणेन ताच्या तोंडाकडेन पळयलें .

" जाणा मगो शाल , नितू पिशें ! नितूच कित्याक , सगल्यो आंकवार चलयो पिशो ... लग्न जावंक सोदतात ! लग्न जावप म्हळ्यार त्रास .... नाका आशिल्ल्यो कटकटी ... नाका आशिल्ले व्याप ! म्हाका जाल्यार लग्न म्हळयार आंगार कांटो येता ... " गुलन आंग शिरशिरायलें . " .... लग्न जालें ना तेंच बरें . कशी सुशेगाद आसात पळय आमी ... कितें ? " शालूक कोंपरान धोंगशीत ताणे विचाल्लें .

पुस्तक सकयल दवरून शालन ताचेकडेन पळयलें . खरेंच अशे दिसता काय गुलक ? इतले निबर जालें ताचें मन ? गुलच्या तोंडा वयल्यान ताका कांयच कळळे ना . घडये चाळीस जान वतकीर मनशाचो सभाव बदलता आसूं ये . म्हाका मात आजूनय लग्न जावचे शें दिसता . जालें ना म्हणून खंत भोगता . येद्दिशों काल - पय रची पोरां , ' बाई म्हजे लग्न , लग्नाक यो , ' म्हणून आमंत्रणां दिवंक येतात तेन्ना भितर खंय तरी त्रास जातात . शालून हुस्कार सोडलो . खंत काडली म्हणून लग्न जाता ? त्यापरस गुलूलें बरें आपलें . लग्न जालें ना तेंच बरे म्हणटा तें . ना खेद ना खंत ... शालून हुस्कार सोडून परत पुस्तक वाचूंक घेतले . चारच दिसांनी तिरीबाप्पाले चेहूं दूदपेणे घेवन आयलें . गुलनच दार काडले . " कसले गो ? " " आमचे नितूबायचे लग्न थल्लें . " " कितें ? .... ” गुलच्या पायांतल्यान चडून आयिल्ले भशेन जालें . कोणागेर दितात , कितें , कात विचारपाचें ताका भानच उल्लें ना .

चेडूं गेलें तशे तणतणत तें भितर आयलें .

१०४ : दोंगर चंवल्ला ....

" नितू पडले पुता त्रासांत .... ” " कितें जालें गो ? हांगच्यानय नकार आयलो ? ” शालून विचाल्लें . " शेः ! लग्न थालें ताचें . ” दुदपेंडे शालू मुखार उडयत गुलून म्हळे . " खरेंच ? ” दुदऐंडो तोंडांत उडोवन शालू पेपर तपासूक लागले .

" खोशेन फुल्ल्यांत आसतली सगली . पिशी ! दोन दीस राव . शेवतू आकाल्या जयाभशेन ना जाल्यार बाबूमामाल्या सुलभशेन रडत कुळारा येतकीर कळटले . मागीर पळोवया तोंडी एकेकल्याची . " खोशी जाल्ले भशेन गल हांसूक लागले . पोट फुटसर हांसत रावले . ताच्या वाटयाचो दुदउँडो तसोच उल्लो .

रातचे हातणार पडून कितलो वेळ जालो , तरी गुलक न्हीदच येना जाली . त्रासांत पडलें गो तें पोर ... ” ताणें शालूक म्हळे पुण शालू सुस्त न्हिदिल्लें . गुल कुशी परतीत चिंतत रावले . रावू नज जालें तशें तें अळंग उठले . आवाज करी नासतना भितल्ले कुडीत गेले . दिवो पेटोवन ताणें मेजा खणांतल्यो चाक्यो काडल्यो आनी कोनशाक दवरिल्लो ट्रंक ल्हवूच उकतो केलो . दांबरा गुळयांचो वास कूडभर पातळळो :

उशा चिरयो , तुवाले , चादरी हांणी ट्रंक उपट्ट भरिल्लो . गुलून तांचे वयल्यान हात भोवंडायलो आनी वयल्योच दोन चिरयो भायर काडल्यो . ' SWEET DREAMS ... ' वीस वसा फाटी आपणे कश्ट घेवन भरिल्ली ती अक्षरांताचे नदरेंत गेली . अळंग हातान ताणे ती सांसपिली . पळयतां पळयतां ताचे दोळे भरून आयले . आनी उशा चिरयो काळजा कडेन घट्ट धरून ते भितल्ले भितर

घुसमटत रडूंक लागले ....

१७. मोगरे कळे .... निळे निळे !

"

"

66

"

6

C

"

"

... हो गलाब ममी . पपू पिराये मानान बरी चित्रां काडटा . बरी रंगयता आनी सुकचे पयलींच दाखोवंक हाडटा .

वा ! सुंदर मरे ... ! " ..ही शेक्तीं . " बरी हळडुवींच काडल्यांत आं ... " ... आनी हे मोगरे कळे ... " निळे ? " हय . निळे निळेच मोगरे कळे ! " पपू ,

मोगरे कळे धवे आसतात . पुण धवे बरे दिसनात ममी . " बरे दिसले ना जाल्यारय मोगरे कळे धवेच पपू .

आसू . म्हजे मोगरे कळे निळे ... सुंदर सुंदर ! " पिसो तू ... " च्या पिवन जयंतान चिक्र सकयल दवल्लें . cute

हेमा , हांव क्लबांत चल्लों . जेवंक पावचों ना . वेळ जातलो . कसली तरी याद जाल्लेभशेन पपू उठलो .

" डॅडी , तुका आनी ममीक हांवें येदोळ बाजारांत पळयिल्ली . ममी बरी तांबडीच साडी न्हेशिल्ली .

" आमी बाजारात वचूकच नात . " जयंताच्या कपलाक बारीकशी आंठी ..।। " ना कशी तर ? हांवें पळयल्ली . "

पपू , म्हजेकडेन तांबडी साडीच ना . " " तशे जाल्यार तुज्या वांगडा आशिल्ली ती कोण डॅडी ? " दों , चं .... ८

"

"

>

“

१०६ : दोंगर चंवल्ला ....

"

" तुका सांगलं , हाव बाजारांत वचक ना . जयंतालो आवाज चडलो .

पुण हांवें तुका सारको पळयला डॅडी ... मोटारीचे दार उगडून तुं भितर बसलो . हावं तुका आमचे स्कूल - बसोंतल्यान हात हालयलो , डॅडी म्हणून उलो माल्लो ; पुण तुवं म्हाका पळयलंच ना .

पपू , हांवे सांगले हांव बाजारांत वर्चक ना . नुवं आनीक कोणाकूय पळयला जातलो . " " ना डॅडी . आमची मोटार म्हाका वळखूक येना ?

कळखूक येना ? नंबर लेगीत पळयला हवे ... " x जयंत पपूचेर असो केन । तापना . + हवं ताजेकडेन पळयलें ; पुण ताणे नदर चुकयली .

कोण आशिल्ली काय ताच्या वांगडा ... ? * आशिल्लीय जाल्यार इतले काचाबल जावन तापपाचं कारण ? ...

खरेंच डॅडी , तूंच तो . हांवं सारको पळयला- " पपूच्या पोल्यार सणसणीत थापट पडले . जयंत थंयच्यान उठन गेलो . हांवें

पपूक म्हन्यांत घेतलो . ताज्या पोल्याची पापी घेवन ताजी दुकां पुसली . " आपलें तंच खरे म्हणचे न्हय पपू ..

पुण ममी , हांवें खरेंच डॅडीक बाजारांत पळयला ... " पपूचे रडप थामना . तुवें आनी कोणाकय पळयला जातलो .

ना ममी . डॅडीकच पळयला . तिजी मात फाट आशिल्ली . आमची मोटार म्हाका वळखूक येना ? नंबर लेगीत वाचला होवें ... "

पपू मसमुसत रावलो . Sole हांव ताका पोशेत बसले . घडये हांव हे सगले विसरून वतले आशिल्ल ; पुण थोड्या वेळान फोन वाजलो . हेमा ..

66

"

मोगरे कळे ... निळे निळे : १०७ .

जयंत उलयतालो .

नाटकाच्यो दोन तिकेटी काडल्यात ; तूं तयार राव ... म्हाका नाटकां पळोवपाची खूब आवड ; पुणं हाली नाटकों पळोवंक जयंताक वेळ नासता .

आज मात ' वेळ जातलो ' म्हणून सांगून गेल्ल्या मनशाक नाटकाक वचूंक उसरपत मेळळी ? कित्याक जयंत ... ? कित्याक : ...

तांबडी साडी सावट कशी म्हज्या मनार पातळळी . ४ थेटराकडेन क्तना जयंत सदांपरस चड उलयतालो आनी हासतालो .

हांव मोने जाल्ले . कोण आशिल्ली तुज्या वांगडा जयंत ... ? पपून कोणाक पळयिल्ली ? ... कित्याक फट उलयलो तं ? ... कितें लिपोवन दवरूंक सोदता तूं ? .. उतरी म्हज्या ओठार ल्हारां जावन आपटताली ; पुण हांव उलयले ना . म्हजी नदर घडये कितेंय विचारीत आशिल्ली ; पुण जयंत नदर चुकयतालो . दुसऱ्या दिसा जयंत बेगीन घरा आयलो . व्हडल्यान उलो मारीत कुडीत आयलो . " हेम , पळय होवें कितें हाडलां ... ताकतिकेन कागद पिनून ताणें काशींतली साडी भायर काडली ... ... म्हजे आवडीच्या रंगाची ... ... पाचवीचार ! पुण म्हजे नदरेमुखार नाचली तांबडी साडी ...

चल , ही साडी न्हेसून भायर सर . " A म्हज्या केंसार अळंग ओठ तेंकोवन तो शिळोणी घालीत भायर गेलो .

हैं कितें चल्लां जयंत ... ?

"

DO

१०८ : दोंगर चंवल्ला ..

कित्याक हे सगले ? ... हेमू म्हणून तुवें उलो माल्ल्यार कितलो तेंप जालो ! नाटकां , फिरप , सगले सगले हाव विसरून गेला म्हळयार जाता ... पुण आतां अकस्मात हे सगले सगले पस्तें कित्याक सुरू जाला ? कित्याखातीर ही लांच म्हाका ? ... दुसरें कितें विसरचे म्हणून ... ? Don't bribe me please , जयंत ... तुका अशी गरज पडचीच कित्याक ?

तुज्या असल्या वागण्यान ती तांबडी साडी विसरतले म्हळ्यार लेगीत होव विसरूंक पावना .

काल पार्टक मिसेस राय मेळळी . तुजो हात म्हज्या खांदार आशिल्लो . सगलो वेळ तं म्हज्या वांगडा आशिल्लो .

हेम , डालीग ' म्हळेबगर उलय नाशिल्लो . मिसेस राय म्हणूक लागली , You have got a very loving husband .

' Cause I have got a very lovable wife . ” तुवें हासून म्हळे आनी म्हजेकडेन पळयलें . हविय हांसले . शो ... फकत शो ... ! दुसऱ्यांक दाखोवपाखातीर ... फटोवपाखातीर ... दुसऱ्यांक , काय आपल्याच मनाक ! ... घरा परततना तुवे म्हज्या हातार हात दवल्लो . म्हजो हात काडून घेवचो सो म्हाका दिसलो ..

पुण हांवें काडलो ना . घडये ते तांबडे साडयतले चलयेचे आनी तुजे कसलेच संबंद नासत ..

>

6

X

x

घडये आसतय ...

पुण ज्या अर्थी म्हाका ते कळचे न्हय म्हणून तूं इतलो यत्न करता , त्याअर्थी म्हाका दिसता , you still care for me !

मोगरे कळे ... निळे निळे : १० ९

शिवाय पपू आसा . ताजे खातीरय म्हाका ती तांबडी साडी विसरून वचंक जाय ...

.

आमी परतली तेन्ना पपू न्हिदून पडिल्लो . ताज्या मदयाळया केसांतल्यान हात भोवडायत हांव ताज्या हातुणार बसले . ... खरेंच ममी , हांवें डॅडीक बाजारांत पळयल्लो ... तिजी मात फाट आशिल्ली ... '

आमची गाडी म्हाका वळखंक येना ? नंबर लेगीत वाचला होवें ...

पपू रे , तुवे पळयलो तो डॅडी नासतलो . आमचे गाडयेसारकीच दुसरी कोणालीय गाडी आसतली ... तुवे पळयलो तो डॅडी न्हयच ... तो आनीक कोणूय आसतलो ...

आसूकच जाय ... पयूचेर पांगरूण घालून हाँव उठले . दाराकडेन वतना म्हाका तागेली चित्रांची चोपडी दिसली . Mrfoolybrd ... धवे मोगरे कळे बरे दिसनात ममी ..

पुण बरे दिसले ना जाल्यारय मोगरे कळे धवेच ... म्हजे दोळे बेठेच भरून आयले .

न्हिदिल्ल्या पपूम्हांत वचन हांवें ताच्या पोल्यार ओंठ तेंकयले आनी अळंग ताज्या कानांत सांगले , निळे मोगरे कळे आसतात पपू .

आसूंकच जाय . . . आसूकच जाय ... !

,

6

,

23

१८. सुकण्या पिला रे ....

आयो भायर पडोन दोन दीस जाल्ले . तिच्या उगडासान म्हाका परथोन पर . थोन रडोंक यताले . बाप्पा सगलो वोगोत कपलार हात धरोन कोनशाक बसोन रावतालो . तेका पळयतर म्हाका आयोचो चडच उगडास जातालो . सद्दी रातीची आयो म्हाका येगेंत घेवन न्हिदताली . हयो दोन राती सुरंगें म्हाका आपले खोपीत घेवन गेलेले . तेचे येगेंत हांव पील कसो घोंटेल्लो . पुण आयज बाप्पान म्हाजें हातुण खोपीतच घातले . सुरंगें म्हाका व्हरोक येतकीर तेणे म्हटले , “ न्हिदों तेका हेंगाच ; म्हाका एकल्याक सगली खोप खावोंच्याक येता "

म्हाका सुरंग्यासरी वैचें कशे दिसताले ; पुण होव ओगीच रावलों . रातचो एकलोच हातुणार न्हिदलों आनी म्हाका परथोन रडोंक येयलें . काळखांत हात लांब करोन हाये बेठेच हेवशेन तेवशेन सांसपून पळयलें . आयो नासली . बाप्पान तरी म्हाका घट येंगेंत धरचे हे आशेन हायें बाप्पाक उलो मारोंक तोंड उगडले ; पुण बाप्पा रडटा कसो म्हाका आवाज येयलो . तेकाय आयोचो उगडास येता जातलो हे चिंतून म्हाका हुमसो हुमसोन रडोंक येयलें . “ आयो गेऽऽ ” अर्श म्हणोन हांये हामेर फोडलो आनी बाप्पाच्या हातुणार घालोन घेतले . तेणे म्हाका घट घल्लो . हांय तेका येग माल्ली . तेची दुकां म्हाज्या ओल्या पोल्यार गळोंक लागली . तो म्हाका पोशेत रावलो . आयो पोशेताली तसो ....

दुसऱ्या दिसा मावशी येयली . येयना फुडें म्हाका येंगेंत घेवोन रडोंक लागली तचे कुशीत तोंड लिपोवन हांव्य रडोंक लागलो . मावशेच्या कापडाक फुलांचो कसो बरो वास येतालो , आयोच्या कापडाक सद्दी धुंवराचो वास येतालो . पुण म्हाका धुंवराचो वासच चड बरो सो दिसलो . मावशेच्या कापडाकूय धुंवराचो वासयेवंक जायो आसलो अशें म्हाजे तकलेत येयलें .

आपल्याक येळार सांगोन धाडले ना म्हणोन मावशी बाप्पाचेर जायती रागार जाली . आयोचो उगडास काडोन काडोन तिणे तोंड तांबडे करोन घेतले . मावशी

सुकण्या पिला रे .... : १११

मातूय आयो भाशेन दिसना . म्हाजी आयो काळी आसली . मावशी मात गोरीच .

दंपरां माक्शेन बाप्पाक म्हटले , " रघल्याक घेवन वैतां . हेंगा तेचें सारकें जावचे ना . "

बाप्पा ओग्गी रावलो . " तूं कामाक वैतकीर रघलो एकलो जातलो . तेच्या जेवणा - खाणाचे कशे ? " बाप्पान म्हाजेकडेन पळयलें . " तेका धाडलो जाल्यार म्हाज्यान एकल्याक दीस काडोंक जायत ? "

" तूं दादलो ; कामार वैतगीर सगलें इसरतलो . हो पोर मात तरासांत पडटलो . "

हांव दोगांयच्याय तोंडांक पळयत वसोन रावलों . म्हाका वैचेंय कशे दिसताले आनी रावोगेय कशे दिसतालें . निमाणे बाप्पान म्हाजी दोन खोमसां , काल्सावां पोतयेत भल्ली आनी म्हटले ,

रघल्या , तूं मावशे वांगडा वस . तेणें वस म्हण्टर म्हाका वैचें न्हू कशे दिसले . बाप्पा म्हाजी जायती अपुरबाय करतालो . म्हाका घेवन तो जायते फावटी सांकवार नुस्तें गरोवंक वैतालो . मागीर आमी हाडलेले नुसते आयो उज्यार बरी भाजताली . शेनवारा तिठयार व्हडलो बाजार भरतालो . थंयसर बाप्पा राज , सूम बी इकूक बसतालो . होवूय तेच्या वांगडा बसतालों , वत क्यर चडोंक लागले म्हण्टर बाप्पा सत्री फुलयतालो आनी आमी तेच्या पोंदा झेतान बसताले . बाप्पा थंय म्हाका चणे , भिकणां बी घेक्न दितालो .

आयजय शेनवार आसलो . पुण बाप्पा बाजारांत वोसोक ना . आयो वसत सावन बाप्पा येगळोच सो जाला . खोंपूय येगळीच दिसता . म्हाका सामकें घुसम

>

टोंक जाता .

.66

बाप्पा , तूंय यो रे ... "

" पिसो ! तं वस पयली .... " तूं केन्ना येतलो ? ” " येतलों- " " केन्ना रे ? ... " " यतां एक दीस "

११२ : दोंगर चंवल्ला ....

" रोकडोच यो आं ... ' बाप्पान काय जाप केली ना . " रोकडोच येतलो मरे ? " हांयें परथोन इचाल्लें . तेणें मान हालयली .

मावशेचे बोट धरोन हांव खोपीतलो भायर सल्लो . बाप्पा उठोन दारांत येयलो . जुवाले गादये फुडे पावले , तरी हांये वळोन वळोन फाटी पळयलें . बाप्पा थंयसरूच उबो आसलो . उत्तमालो पसरो जातर मागीर खोप नदरेक पडना जाली . बाप्पाय दिसना जालो . मावशेचे बोट सोडोन परथोन बाप्पासरी धांव मारची कशी म्हाका दिसली . हांयें मावशेचे बोट सोडले लेगीत ; पुण मावशेनच म्हाजो हात घट धल्लो .

रघल्या , तूं शाणो भुरगो ; हय मरे ? " हाय मान हालयली . मोन्यानी तिचेवांगडा चलत रावलों . " बशीत बसोन वैचें मरे आमी ? " " बशीत बसोन ? "

हय . बाप्पा , आयो आनी हाव एक फावट जात्रेक गेलेली . तेन्ना बशीतल्यानच गेलेली . आयज परथोन बशींतल्यान मोव शिटार बसोंक मेळटलें म्हणोन हांव खोशी जालों आनी माक्शेचें बोट घट धल्लें .

"

मावशेलें घर आमचे खोपी परस व्हड आसले . धयाफुल्ल चुन्याचे . ते राती इतलो पावस पडलो म्हटल्यार मात लेगीत पावले ना . आमचे खोंपीत जायते कडेन पोवतालें . सगल्याक आयदना दवरी म्हणसर आयोक वाज येतालो . चडच पोवंक लागल्यार बाप्पा वयर चडोन सारकें करतालो आनी आयो ना जाल्यार हांव चिमणेचो उजवाड दाखोवन ' हांगा पोवता , थंय पोवता ' म्हणोन सांगतालों .

आयजय पोवलें जाल्यार बाप्पाक दिवो कोण दाखयतलो ? मावशेचे येंगेत न्हिदले कडेन हे म्हाजे तकलेत येयलें .

" मावशे ... " हांयें उलो माल्लो .

" न्हिदे वोग्गी ” मावशेन म्हाका आनीक घट धल्लो आनी थापटंक लागली . तिच्या कापडाचो परमळ म्हाज्या नाकात भल्लो . आयोचे कुशीन न्हिदतर

सुकण्या पिला रे .... : ११३

धुंवराचो वास येतालो बरोऽ ! सुरंग्याल्या कापडाकूय तसोच वास येता . सामको आयोच्या कापडाक येतालो तसोच . तो वास चिंतीत हांव मावशेचे कुशीत रिगलों ,

मावशेन म्हाका थंयसल्ले शाळेत घातलो . म्हाजी पयलींची शाळा हेचे परस बरी आसली . शाळे फुडें वडारूख आसलो . तेच्या मुळांक धरोन आमी हेवशेन तेवशेन झेलताले . माकड कशे वयर चडटाले . ना म्हटल्यार हे शाळेत वैतना वाटेर चिंचेरूख आसलो . घेऽऽ म्हणोन चिंचेबोटां पुंजावंक मेळटाली . बोल्स भरोन घेताना म्हाका शिरीचो आनी बंदिताचो उगडास येतालो .

आमचे खोपी लागसारा व्हाळ आसलेलो . आमी जायते फावटीं व्हाळार वैताले . बुचूक , बुचूक करोन बुचकळयो मारून न्हाताले . मावशेले थंयसर व्हाळच नासलो . बांय मात आसली . मावशी सुर सुर करोन बांयच्यो कोळसुल्यो काडोन म्हाजे तकलेर ओती . सगळ्या आंगाक शाब लायी . घरा हवि एकलो न्हातालों . आयोक हांयें केन्नाच म्हाका न्हाणोवंक दिले ना . हाँव कितें ल्हान आसलों तर ! पुण मावशी म्हाजें आयकच नासली . म्हाका तिडक येताली .

आठ वसांचो घोडो ; पुण कावळया भशेन न्हाता . बरसो खंयचेकडलो ! ' अशें म्हणोन मावशी म्हाज्या आंगाक शाबू घश्टिताली . फेणेर दोळयांत वसोन म्हाजे दोळे लेगीत चरचुरताले . मावशेक किंवांटयान बुड्डे काडचेशें म्हाका दिसताले ; पुण हांव काडी नासलों . आयोक मात हायें जायते फावटी बुड्डिला .

बाप्पा वांगडा केन्ना केन्ना हांव न्हंयचेर वैतालों . तेन्ना आमी दोगय गुणे घेक्न एकामेकांची फाट घांसताले . तो उगडास येतर म्हाका बाप्पासरी वैचें कशे दिसताले आनी मावशी म्हजे ओले केस पुसोंक लागली म्हणटर दोळे धांपोन हांव तेंच चिंतीत रावतालों .

माक्शेगेर भुरगी नासली . मावशी , मावसो आनी मावशाली आवय इतलींच जाणां थंयसर रावताली . शेजारा लेगीत म्हाज्या वांगडची भुरगी कोणच नासली . व्हडली आसली ती म्हाका खेळोंक घे नासली . हांव सामको बेजार जातालों मागीर मावशी हातांतले काम दवरून म्हाज्या वांगडा खेळोंक येताली . मावशेक गड्डयांनी खेळोंक येनासले . पांच गुंडयांनी मात ती बेस बरी खेळटाली . पिट्ट पिट्ट

१ ९ ४ोगर बल्छा ....

।

9

करोन मुंडे ताली . माक्शेकडेन घे म्हणोन गजरे आसले . गडे काय फाडे खेलोंक मजा येयी . हाय रडी केल्यार माक्शेक समजच नासली . सगले गजरे म्हाज्या वाटचाक येयले म्हणटर ती म्हाका येंगेंत घेताली आनी ' मोटो हुशार मरे तूं ! ' अओं म्हणोन हांसताली . हांव शाळेत वेतना मावशी आंगणांत येवन उबी राक्ताली . रवल्या , सारको वस रे ...

भीगे माको . " चिचेबोट ओडीन म्हाजी पावलां फुडें पडटाली . माक्श घराफुडलो रस्तो नीह गेला . मागीर मोडणार एक आंब्यारुख आसा . थंयसर पाक्तर हषि सही फाटल्यान पळयतालों आनी मावशेक हात हालोवन धांव मारतालों ती बद चिंचेपोंदा . हायें हात हालय म्हणसर मावशी आंगणांतच राव . ताली . एक फावट हवि इसल्लों जाल्यार मावशी सामकी बेजार जाली . शाळेंतसून घरा येतर म्हणोंक लागली

" पल्या , आयज तुयें फाटल्यान पळयलेंच ना . 66 केला गे मावशे " " शाळेत बैतना . " इसल्लों . " " कसो इसल्छो रे ? तुका म्हाजी.मायाच ना पापया . म्हाजो मात तुजेर सगलो जीव ! " .... मावशेचे दोळे दुकांनी भल्ले . म्हाका वाश्ट दिसले . फाटल्यान पळयलें ना जाल्यार मावशेक इतले वाश्ट कित्याक दिसले काय म्हणोन हांव चितोंक लागलो . पुण त्या दिसाच्यान आंब्यारुख कडेन पावतर हाव उगडासान फाटल्यान पळोबंक लागलों ,

मावशी महाका रातीची काणी सांगताली . ते राती तिणे म्हाका सुकण्या पिलाची काणी सांगली

एक आसलं सुकण्या पील . सामकें कुकुलें ! एक दीस तेची आवय मेली . पील घोटेरात एकसुरें उल्लें . सुकणे पिलाची एक माक्शी आसली . तिणे मायेन तेका भापल्या पालमोंदा घेतले . तेका ऊब दिली . खावोंक घातले .... "

हाय मावशेक चाल्लें- “ माक्शे गे , त्या सुकण्या पिलाचे माक्शेक आनीक पिलो नासली ? "

सुकण्या पिला रे .... : ११५

" ना रे . ती पाड पडलेली कर्मकट्टी ! " " मागीर .... ? ”

" पिलाची मावशी पिलाक ल्हानाची व्हड करोंक लागली . तेचेर मावशेचो सगलो जीव आसलो . तिका तें आपलेंच पील कशे दिस . मावशेन तेका उडोंक शिकयलें . पिलाक पांखां फुटली . तें झेतान उडोंक लागले . मावशी खोशेन फुल्ली .. एक दीस पील घोंटेरांतल्यान भायर सल्लें . उडोन उडोन पैस गेले . घोटेरांत मावशी वाट पळयतर रावली . पुण पील परथोन येयलेच ना . तिका तें इसरोन गेले . मावशी मात पिलाक इसल्ली ना . ती तेची वाट पळयत रावताली . म्हणटाली

सुकण्या पिला रे म्हाज्या केन्ना येतोलो ? मोग तुजेर आसा म्हाजो तूं मात इसल्लो ! .... ' आनी पिलाचो उगडास काडीत घोंटेरांत रडत बसताली . " काणी सांगतना मावशीच रडोंक लागली . ती रडटा म्हणोन म्हाकाय रडोंक येयलें . मावशेन म्हाका कुशीन घेतलो आनी थापटीत ल्हव आवाजान ती गावोंक लामली

सुकण्या पिला रे म्हाज्या ....

6

आमची समायी परीक्षा जावन गेली तरी बाप्पा एक फावट लेगीत माक्शेगेर येयलो ना . म्हाका तेचो , आयोचो खूब उगडास येतालो . आयताराक मावशा वांगडा हांव केनाय स्टँडार वैतालों . तेन्ना खंयचेय बशींतल्यान बाप्पा देवता काय म्हणोन आशेन पळयतालों ; पुण बाप्पा येयलोच ना . रोकडोच यो ' म्हटलेलो तेका हाये . जायती वाट पळयली आनी एक दीस बाप्पा येयलो . शाळेक सुटी आसली . हांव एकलोच आंगणांत गड्डयांनी खेळटालों , फुड्यांत कोण तरी उबो रावलो . वयर पळयत जाल्यार बाप्पा ! हाये गड्डे शेवटून उडयले आनी बाप्पाचे कमरेक येग माल्ली .

" मावशे गे , बाप्पा येयला ... बाप्पान म्हाका घट्ट धल्लो , म्हाजे तोंड खोशेन फुल्लें . मावशी भायर येयली .

99

११६ : दोंगर चवल्ला ...

"

66

"

च्या पियेतना बाप्पान म्हटले , " रघल्याक व्हरोंक येयला . ”

माक्शेच्या हातांतले सूप ढब्ब करोन सकयल पडले ; तितूंतले तांदूळ सगल्याक शिंवल्ले . मावशी सामकीच ! सूप लेगीत सारकें धरोंक येयना तिका .

" तूं कामाक वैतलो . रघलो एकलो उरतलो . कशे जातले तेचें ? " " तो एकलो उरचो ना .

ना कसो तर ? " " हांये दुसरें लगीन केले . ” बाप्पान ल्हवूच सांगले . ' कितें ? मोगरूक वसोन स म्हयने लेगीत जाले नात आनी तुयें ....

" कितें करतलो ? संसारांतले दीस काडोंच्या जाये न्हू ? धांदल जाताली . आनी रघल्याक तरी कितलो तेंप हांगा दवरतलों ?

मावशी तांबडीच जाली .

" रघल्याचें नांव काडों नाका . तेका थंय व्हरोन सवती आवयच्या तोंडाक दिवंक सोदता ? हांव तेका धाडपी न्हू . "

मावशी तापोंक लागली . हांव दोगांयच्याय तोंडांक पळोवंक लागलों . सवती आवय ? मावशेन म्हाका सवती आवयच्यो जायत्यो खबरो सांगलेल्यो . सगल्यो सवती आवयो वाश्ट आसतात हे हांव जाणा आसलो . बाप्पान म्हाकाय सक्ती आवय हाडली म्हणोन म्हाका रडॉक येवंक लागले आनी आयोचो उगडास जावन हिमटेर हिमटयो येवंक लागल्यो .

रघल्याक सवती आवयचो तरास जावचो ना , तें तेची मायाच करतले . " तें तूं म्हाका सांगों नाका . तुका कशे कळळे पयलींच ? " " शेजराच रावतालें तें आमच्या . रघल्याचेर जीव आसा तेचो . " " कोण तें ? "

6

66

सुरंगें .... "

सुरंगें ? म्हाजे दोळे लिकलिकले . आंवंय ! सुरंगें म्हणोन सवती आवय जाता तें कितलें बरें ! तेचे येंगेंत न्हिदलेलों तेन्ना म्हाका आयोचेच येंगेंत न्हिदलेलों करों दिसलेलें . हांव खुक् करोन हांसलो . पिट्ट करोन उडकी मारोन बाप्पा म्हाऱ्यांत गेलो .

GO

बाप्पा , हांव येतो . "

सुकण्या पिला रे .... : ११७

6

"

बाप्पा हाँसलो . म्हाज्या केंसार हात भोवंडावंक लागलो . मावशी मोन्यानी रिकामें सूप घेवोन भितर गेली .

" मावशे , म्हाजो बशकोट खंय , कल्सांव खंय .... ? " अशें म्हणत हांयें तिचे फाटल्यान धांव माल्ली . मावशी रांदचे कुडीत उबी आसली . तिचे नाक बी तांबडेच जाल्लें .

रघल्या , तूं खरेंच वैता ? " खरच म्हणचे ? मावशी पिशीच ! कितें इचारता तंच कळना . हांये मान हालयली .

तुका हांगा रावो , शे दिसना ? हांगा म्हाका बरे दिसताले ; पुण बाप्पा वागडा चड बरं दिसताले . होय मावशेक तशें सांगले .

" होवूच पिशी ! ” अशें म्हणोन मावशेन सुपति आनीक तांदूळ ओतले . " मावशे , भायर तांदूळ शिवल्लेले आसात ते तशेच आसात . " " आं ? हय , तांदूळ शिवल्ल्यात ! " " भरोन हाडों हांव ? "

नाका रघल्या , म्हाजेकडेन शिंपडले ते . होवूच भरोन हाडटा . ” अशें म्हणोन मावशी भायर गेली .

दंपरी जेवन बी जातर मावशेन म्हाजी आंगाची पोतयंत भल्ली . म्हाजे आवडीची पिपीरमिटा हाडोन म्हाज्या बोलसांत घातली . चार लाइ गटलावन दिले .

" येतलो मरे केन्नाय ? "

हाय मान हालयली . बाप्पान खोमीस घालचे पयलींच पांयांत जोतें घालोन हांव आंगणांत पावलों . मावशेन म्हाका घट्ट यगेत धल्लो ; म्हाज्या पोल्याची पापी घेतली . म्हाका लज जाली , बाप्पान पळयलें जातले म्हणोन हांव तांबडोच जालों . बाप्पाचो हात धरोन होव चलोंक लागलों . -बाप्पा , व्हाळाक आजन म्हणसर उदीक आसा मरे ? " -बाप्पा , आमी सांकवार नसतं गरोवंक , वैचें मरे ? " " -सुरंगें आतां आमगेरच रावतले ? " म्हाका जायने जाणा जावचेल आसले . बाप्पा हांसोन म्हाका जाप दितालो . बंदिताक आनी शिरीक जायत्यो गजाली

"

११८ : दोंगर चंकल्ला ....

सांगचेल्यो आसल्यो . बोल्सांतली चिंचेबोटां दिवचेली आसली . घरा पावचेली म्हाका उमळशीक लागलेली .

खोशेन हांव बशीत चडलों . बस सरु जाली . बाप्पा वांगडा उलयतां उलयतां हाये बोलसांत हात घातलो . हाताक मावशेन दिलेली पिपीरमिटा लागली आनी म्हाका सट्ट करून उगडास जालो ...

आंब्या - रुखा कडेन पावतर फाटल्यान पळोवन मावशेक हात हालोवंक हांव इसरूनच गेल्लों - सामकोच इसरून गेल्लों ....

128

जिणेच्या संगीताचे सूर काडपी कथा लेखिका .

कोंकणी कथेत आपली अशी खाशेली सुवात निर्मिल्ल्यो सौ . मीना सुरेश काकोडकार ( आदल्यो- कु . मीना दु . गायतोंडे ) हांचो हो पयलोच कथा संग्रह

म्हणून सांगल्यार कोणाचो विस्वास बसचो ना . कथांच्या सर्तीमदीं सदांच बक्षिसां मेळोवन आनी नेमाळ्यांनी एकापरस बरी दुसरी अशो साबार कथा उजवाडावन ताणी कोंकणी कथेचेर मोलादीक प्रभाव घाला आनी एके वेगळेच तरेच्या कथांची सृश्ट वाचप्यांक दाखयल्या .

सौ . मीनाबायल्या कथांची पात्रां आमचे भोंवतणी वावुरतलीं जिती मनशां . ह्या मनशांल्यो संवसारीक विवंचना ,

तांची सुखां- दुःखां , तांचे हावेस , तांच्यो उमेदी , तांचे आगळेपण , तांचे सभाव आनी व्यक्तित्व मीनाबाय वेगळ्या वेगळ्या कोनांतल्यान चित्रायतात . वाचप्यामुखार खिणांत नवी आकृती दाखोवपी ‘ कॅलेडोस्कोप'च त्यो धरतात . कथा वाचतना वाचपी तिरायताचे भावनेन वाची ना . तो त्या कथांमदीं एकरूप जाता . कित्याक तर त्यो कथा आनी तातूंतली पात्रां हांचें आनी वाचप्याचे एक नाशिल्लें नातें ताका होलमता आनी कथा वाचून सोंपता तेन्ना ताका लेखिकेचे शैलीची , बारीकसाणेची लक्तुबाय दिसता . शियाच्या दिसांनी सैमाचेर दाटिल्लो धुक्याचो पड्डो जसो वताची किर्णां अचळय कुशीक काडून लागशिल्ल्या निसर्गाची भव्यता आनी दिव्यता आमच्या मुखार उकती करतात , तेच भशेन मीनाबाय आमच्या भोंवतणच्या मनशांल्या संवसाराचेर दाटिल्ल्या धुक्याचेर आपले नकसूद प्रतिभेची किर्णा घालून करतात .

... राजांले वैभव सोंपलें ; पुण तांच्या आसऱ्याक आशिल्ल्या कलाकारांचो संवसार अजून तग धरून आसा ... मीनाबायली कथाय अशीच- फक्कत कोंकणी साइत्यांतच न्हय तर कथा साइत्यांत सासणाची उरतली . बंगाली साइत्यांत शरदबाबून संवसारीक जिणेचेर कथा रचून बायलांच्यो व्यथा उतरांनी मांडल्यो ; कोंकणी संवसारांतल्यो कथा मीनाबायन चित्रायल्यात- त्यो व्यथा उकतायतातच ; पण त्याचबरोबर नकसूद भाशेंत कुशळ कलाकाराचे फिशालकायेन काळजाचे सतारीच्यो तारो हालोवन तांतूतल्यान जिणेच्या संगिताचे सूर भायर काडटात .

सोबीत साअित्य

पणजी गोंय

24ColorCard CameraTrax.com